درمان بیماری ام اس یا بیماری مولتیپل اسکلروزیس

مولتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis) MS بیماری با منشأ اتو ایمیون است که سبب دمیلینه شده اعصاب گردیده و بدین ترتیب سرعت هدایت عصبی کاهش یافته و سبب اختلال در عملکرد اعضای مختلف به ویژه سیستم عصبی مرکزی می‌ شود. این بیماري شایع ترین اختلال مزمن سیستم عصبی است که منجر به ناتوانی و کاهش عملکرد در افراد جوان می شود. به عبارتی دیگر مولتیپل اسكلروزیس بیماری نورودژنراتیو دمیلینیزان سیستم عصبی مركزی با علتی ناشناخته است. این بیماری در افرادی كه از نظر ژنتیكی حساس هستند در اثر یك یا چند عامل محیطی ایجاد می شود. شواهد قابل توجهی از ناهنجاری ‌های خون محیطی، یافته‌ های مایع مغزی نخاعی و آسیب شناسی دستگاه اعصاب مركزی، تاثیر ساز و كارهای خود ایمن را در بیماریزایی MS مطرح می كنند.

ام اس (فلج چندگانه) نوعی بیماری التهابی است که توسط سلول‌های ایمنی واسطه‌گری می‌شود. این بیماری به آکسون‌های میلین‌دار موجود در سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند و در نتیجه میلین و آکسون در شدت‌های مختلف تخریب می‌شود و بیش از ۳۰ درصد بیماران پس از تحمل ۲۰ تا ۲۵ سال به علت بیماری ام اس دچار ناتوانی جسمی قابل توجه می‌شوند.

علائم بیماری ام اس حمله‌های دارای علائمی است که با وقفه‌های چند ماهه یا چند ساله رخ می‌دهد و تاثیر نامطلوبی را بر محل‌های مختلفی از بدن به جا می‌گذارد. ام اس زمانی بروز می‌یابد که عامل یا رویدادی محیطی (مانند عفونت ویروسی یا باکتریایی، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، کمبود نور خورشید و…) توام با استعداد ارثی منجر به عملکرد نامناسب سیستم ایمنی می‌شود.

این بیماری دو میلیون و پانصد هزار نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده است و بروز آن رو به افزایش است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت شیوع مولتیپل اسکلروزیس ۳۰ نفر به ازای ۱۰۰۰۰۰ در جهان می باشد.

با توجه به تقسیم بندی Kurtzke جوامع به سه دسته تقسیم می شوند:

• مناطق با شیوع کم (کمتر از ۵ مورد به ازای ۱۰۰۰۰ هزار نفر جمعیت)
• مناطق با شیوع متوسط (۵ تا ۳۰ مورد به ازای ۱۰۰۰۰۰ هزار نفر جمعیت)
• مناطق با شیوع بالا (بیش از ۳۰ مورد به ازای ۱۰۰۰۰۰ هزار نفر جمعیت)

با توجه به این تقسیم بندي ایران در منطقه با خطر پایین قرار دارد اما نتایج مطالعات صورت گرفته خلاف این مساله را نشان داده است، مطالعات وسیع اپیدمیولوژیک در این کشورمان نشان دادند که شیوع بیماری MS در حدود ۳۵ تا ۴۵ نفر در هر صد هزار نفر بوده است و این منطقه را در ریسک متوسط تا بالا از نظر شیوع قرار خواهد داد.

بررسی های انجام شده نشان مي ‌دهد كه حدود ۶۰ درصد بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس زن و از اين عده ۷۸ درصد آنها متأهل هستند. شيوع اين بيماری و احتمال آن در زنان سه و نيم برابر مردان است و بيشتر در سنين ۱۸ تا ۳۵ سالگی بروز پيدا مي كند.

در طبقات اجتماعی-اقتصادی بالا با سطح تحصيلات بالا و سطح درآمد و شغل خوب، بيماری ام اس بيشتر ديده میشود. همچنين بیماری مولتیپل اسکلروزیس در كشورهای از نظر تكنولوژيک، بيشتر توسعه يافته فراوان تر است.

علائم بیماری ام اس چیست؟

بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس علائم و نشانه های گسترده از قبیل:

• اختلال حسی (مانند پارستزی)
• علائم نخاعی (مانند اسپاستیسیتی و اختلال مثانه و جنسی)
• علائم مخچه ای (مانند ترمور و دیس آرتری)
• اختلال بینایی (مانند نوریت اپتیک) و…

همچنین اختلالات شناختی و حرکتی از شایع ترین علائم بالینی در بیماران مورد مطالعه گزارش گردید.

 

اين بيماری ازيک طرف استقلال و توانايی فرد برای شرکت مؤثر در اجتماع را تهديد می کند و از سوی ديگر پيش آگهی و دوره های غير قابل پيش بينی آن، تأثير بارزی بر سلامت روانی و نيمرخ روانشناختی فرد دارد.

رایج ‌ترین ابزارهای تشخیص ام اس

1. تصویربرداری سیستم عصبی مرکزی (MRI از مغز و نخاع)

2.آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF Analysis)

3. پتانسیلهای برانگیخته بینائی (VEP)

تشخیص ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس ممکن است دشوار باشد و ممکن است بیماری مولتیپل اسکلروزیس را بر اساس موارد زیر تشخیص داد:

• تاریخچه پزشکی و شرح حال گیری
• معاینه عصبی
• MRI
• بررسی مایع csf: این نمونه می تواند اختلالات مربوط به مولتیپل اسکلروزیس مثل سطح غیر طبیعی گلبولهای سفید خون یا پروتئین ها را نشان دهد. همچنین می تواند به رد نمودن بیماریهای ویروسی و سایر وضعیت هایی که ممکن است ایجاد علائم عصبی نمایند، کمک کند.
• تست پتانسیل برانگیختگی: این تست سیگنال های الکتریکی که مغز در پاسخ به محرک ها می فرستد را اندازه می‌ گیرد. تست پتانسیل برانگیخته ممکن است تحریک بینایی یا تحریک الکتریکی که در آن تکانه ‌های الکتریکی به پا ها یا دست ها اعمال می شوند، را به کار گیرد.

درمان بیماری ام اس به صورت تخصصی

در حال حاضر تحقیقاتی برای یافتن درمان بیماری ام اس که شامل درمان‌های مؤثرتر، بهتر، و قابل تحمل تر برای ام‌ اس عودکننده-فروکش‌کننده درحال انجام است. با توجه به تحقیقات گسترده بر روی بیماری ام اس، درمان بیماری MS هر روز در حال پیشرفت و‌ تغییر است.

داروهای موجود درمان ام اس از نظر کاربرد به سه گروه اصلی تقسیم‌ بندی می‌شوند:

• برای حملات بیماری

برای این نمونه می‌توان ازمتیل پردنیزولون تزریقی، ایمونوگلوبین داخل وریدی و تعویض خون نام برد.

• برای کنترل علائم بیماری

بیش از سی داروی مختلف به این منظور به‌ کار می‌روند.

به طور مثال از آمانتادین برای درمان خستگی و از باکلوفن برای مقابله با سفتی عضلانی (اسپاسم) استفاده می‌شود.

• برای کنترل سیر بیماری

از این گروه می‌توان به داروهای زیر اشاره کرد:

• اینترفرون‌ها
• گلاتیرامراستات
• میتوکسانترون
• ناتالی زوماب
• فینگولیمود

درمان علامتی

شامل درمان علائم بیماری نظیر ضعف عضلانی، اسپاستیسیتی، احساس درد، اختلال حس موقعیت، آتاكسی، لرزش، دیس آرتری، اختلال دید، سرگیجه، اختلال عملكرد مثانه و روده، اختلال جنسی، افسردگی، اختلالات شناختی و خستگی.

• شل کننده های عضلانی: باکلوفن و تیزانیدین داروهای خوراکی برای سفتی عضلات هستند. باکلوفن اغلب ضعف پا ها را تشدید می کند. بنظر می رسد تیزانیدین اسپاسم عضلانی را بدون احساس ضعف در پاها کنترل می کند، ولی ممکن است با خواب آلودگی یا خشکی دهان همراه باشد.
• دارو های کاهش دهنده کوفتگی: به منظور مقابله با کوفتگی، می توان یک داروی ضد افسردگی، داروی ضد ویروسی آمانتادین یا داروی ضد نارکولپسی بنام مودافینیل تجویز کرد. همه این ها به واسطه خصوصیات محرکشان عمل می کنند.

درمان پیشگیری کننده

خط اول درمان شامل داروهای اینترفرونهای بتا- گلاتیرامراستات (Glatiramer-acetate) – تریفلونامید (triflunomide) – دی متیل فومارات (dimethyl fumarate) می باشد. همچنین خط دوم شامل دارو های فینگولیمود(fingolimod) – تای سابری (tysabri) است و نیز خط سوم درمان شامل دارو های ریتوکسیماب (rituximab) – اسرلیزوماب (ocrelizumab) – کلادریبین (cladribine) – آلمتوزوماب (alemtuzumab) است.

درمان حملات

• کورتیکواستروئید ها: پزشکان بیشتر موارد دوره ی کوتاهی از کورتیکوستروئید های خوراکی یا وریدی را برای کاهش التهاب در بافت عصبی و کاهش دوره شعلهور شدن بیماری به کار می گیرند. با وجود این، مصرف طولانی این داروها ممکن است عوارض جانبی مثل پوکی استخوان و فشار خون بالا ایجاد کند.
• پلاسمافرز: تعویض پلاسما ممکن است در بیماران با ناتوانی ناشی از حملات شدید مولتیپل اسکلروزیس که به درمان با مقادیر زیاد استروئید جواب نمی دهند مفید باشد.

درمان آلترناتیو

• فیزیوتراپی و کاردرمانی: یک فیزیوتراپیست یا کارشناس کاردرمانی می تواند تمرین های تقویت عضلانی را به بیمار آموزش داده و نشان دهد چگونه وسایلی که کارهای روزمره را تسهیل می کنند جهت درمان بیماری ام اس توسط فیزیوتراپی بکار ببرد. این امر می تواند به استقلال فرد کمک کند.

انواع بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس

علت یا تحریک کننده هر چه که باشد، مولتیپل اسکلروزیس بر اساس سیر بیماري و بروز علایم به انواع حمله ای زیر تقسیم می شود:

۱) بهبود یابنده (RRMS= Remitting-Relapsing MS)

این نوع مولتیپل اسکلروزیس با شعله‌ور شدن بیماری بصورت کاملاً مشخص، که با دوره‌های تسکین دنبال می شود، مشخص می‌گردد. حملات معمولاً ناگهانی شروع شده چند هفته تا چند ماه ادامه یافته و سپس تدریجاً ناپدید می شود. بیشتر افراد با مولتیپل اسکلروزیس در زمان تشخیص این نوع را دارند.

۲) پیش رونده (Progressive MS) که به دودسته  اولیه  و ثانویه تقسیم میشود.

 

در شكل تیپیک عود و فروكش كننده مولتیپل اسكلروزیس، حمله و فروكش روی می‌دهد كه علائم و نشانه‌ها اغلب نشان‌ دهنده بیش از یك ضایعه است. به مرور زمان در صورتی كه درمان صورت نگیرد، اغلب بیماران مبتلا به RRMS دچار سیر پیشرونده می ‌شوند. در ابتدا اغلب بهبودی از حمله ‌ها تقریبا كامل است. سپس، به تدریج ناتوانی‌ های پایدار عصبی ایجاد می‌گردد.

 

عوامل موثر در بیماری ام اس

• سن

سن يكی از تعيين‌ كننده‌ ترين متغيرها در رابطه با بيماری و بهداشت است. قابليت ابتلا به بيماری و صرف هزينه ‌های پزشكی درارتباط با عامل سن شرايط متفاوتی دارد.

• وضعیت اجتماعی

طبقه اجتماعی عامل پيش ‌بينی كننده خوبی برای سلامت است. طبقه اجتماعی با بسياری از خصوصيات جامعه نوين از جمله؛ درآمد، مسكن، آموزش، فعاليت‌ های ايام فراغت، رژيم غذايی و… همبستگی دارد.

• وضعیت روانشاختی

بیماران مبتلا به ام اس در مقايسه با افراد سالم جامعه از سلامت روانشناختی پايين تری برخوردارند و اضطراب، افسردگی و استرس زيادی تجربه می کنند. استرس به عنوان يک پديده چند بعدی و چند علتی هم می تواند عاملی در تشديد و يا عود بیماری و هم به عنوان عارضه ای ناشی از بيماری باشد و حتی بعضی اوقات می تواند تهديد کننده زندگی بيماران باشد. افسردگی و اضطراب نيز از عمده ترين اختلالات روانی در افراد مبتلا به بیماری است.

از بین عوامل روانشناختی، حمایت اجتماعی یکی دیگر از مهم ترین کمک کننده ها به سازگاری مثبت اجتماعی می باشد. ارائه دهندگان حمایت اجتماعی در زندگی فردی شامل اعضای خانواده، دوستان و سایر دوستان مهم، همکاران، متخصصین بهداشت و درمان و دیگر بیماران می باشند. حمايت اجتماعي به عنوان يکی از مکانيسم هاي مقابله ای عاطفه نگر دارای قدرت بالقوه تأثير بر سلامت روانی است.

وجود حمايت اجتماعی به اطمينان و خود شايستگی ها برای آزمودن تجارب جديد می افزايد و در رضايت از زندگی افراد تأثيرگذار می باشد. همچنين باعث افزايش ميزان بقا و بهبود وضعيت روانشناختی افراد می شود. پژوهش های انجام شده نشان داده اند که ادراک حمايت اجتماعی می تواند از بروز عوارض نامطلوب فيزيولوژيکی بيماری جلوگيری نموده وهمچنین ميزان مراقبت از خود و اعتماد به نفس را افزايش دهد و تأثير مثبتی بر وضعيت جسمی، روانی و اجتماعی فرد برجای گذارد.

 

ریسک فاکتورهای ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس

• وراثت

مولتیپل اسکلروزیس در افراد نژاد اروپای شمالی شایع‌تر است. اگر چه بیماری کاملاً ارثی نیست ولی به نظر می‌آید اجزاء ژنتیکی برای آن وجود داشته باشد. محققین بر این باورند که تمایل به ایجاد مولتیپل اسکلروزیس وراثتی است، ولی بیماری زمانی که محرک ‌های محیطی موجود باشند خود را نشان می‌دهد.

• عوامل محیطی

عوامل محیطی تا حدی بر بیماری MS تاًثیر دارند. بسیاری از ویروس­ها و باکتری­ها مظنون به ایجاد مولتیپل اسکلروزیس هستند. برخی محققین معتقدند فاکتور های محیطی ممکن است آغازگر بیماری در افراد مستعد باشند. اخیرا از كمبود ویتامین D به عنوان فاكتور محیطی مهم برای بیماری مولتیپل اسکلروزیس نام برده اند.

• عوامل جغرافیایی

اثر عرض جغرافیایی در بیماری سالهاست كه شناخته شده است، بدین شكل كه هر چه از خط استوا دور می ‌شویم شیوع بیماری مولتیپل اسکلروزیس بیشتر می‌شود. مولتیپل اسکلروزیس در کشورهای مناطق معتدله؛ شامل اروپا، جنوب کانادا، شمال ایالات متحده، زلاند نو و جنوب استرالیا شایع ‌تر است.

 

ما در بیماری مولتیپل اسکلروزیس با مشكلات متعددی مواجه هستیم:

۱) شروع بیماری در سنین جوانی
۲) ناشناخته بودن علت آن
۳) سیر پیشرونده بیماری و ایجاد ناتوانی‌های متعدد
۴) عدم وجود درمان قطعی
۵) عوارض جانبی درمان های موجود