ام اس و دست مهربان درمانگر

عبدالرضا ناصر مقدسی

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی-این نوشته در روزنامه شرق به چاپ رسیده است

متخصص درمان بیماری ام اس

دخترى جوان سراسيمه وارد مطب  مى شود.از حالتش حدس مى زنم كه شايد برايش تشخیص ام اس مطرح شده باشد.بدون اينكه به من اجازه صحبت دهد کلیشه های ام آر آى  خود را روى ميز مى گذارد و مى گويد لطفا نگاه كنيد و به من بگوييد ام اس دارم يا نه؟. اينکه ابتدا بدون اخذ شرح حال و معاینه بیمار سراغ آزمایشات وی برویم  يكى از توقعات كاملا اشتباه بيماران از پزشك است كه البته نحوه رويكرد پزشكان به بيمارى نيز به آن دامن زده است.
يكى از اصول مهم طبابت تكيه بر شرح حال و معاينه است.متاسفانه اكنون اقدامات پاراكلينيك همانند ام آر آى و آزمايش ها جاى معاينه و شرح حال را گرفته است.بارها شده كه در حين ويزيت، بيمار از من خواسته كه بجاى اخذ شرح حال و معاينه ی او به مدارك وى نگاه كنم.اينكه بيمار خود را به يكسرى عدد و ارقام و تصاوير تقليل دهد بدترين وضعيت در علم پزشكى است.

تشخیص ام اس

هميشه عكسها و آزمايشها بايد بعنوان يك وسيله كمك تشخيصى در نظر گرفته شوند و آنچه كه در تشخيص حرف اول را مى زند كماكان همان شرح حال و معاينه است.از سوى ديگر شرح حال و معاينه به ارتباط بهتر پزشك و بيمار كمك بسيار شايانى مى نمايد.در نفس شرح حال و معاينه نوعى ديالوگ نهفته است.ديالوگى كه ارتباط بين پزشك و بيمار را از نفس تشخيص و درمان فراتر برده و پايه اى براى رويكردى همه جانبه به بيمارى تلقى مى گردد.

حال با اين مقدمه به بيمار خودمان بازگرديم.بيمار ما نيز در بدو ورود از من خواست كه به ام آر آى هاى او نگاه كنم و بگويم آيا ام اس دارد يا نه؟
مطمئنا من به مدارك او نگاه مى كردم اما نه در بدو ويزيت، كه صرفا به گمراهیم در امر تشخيص منجر مى شد.

با چند شوخى او را از جو پر اضطرابى كه در آن بود خارج كردم و  شروع به اخذ شرح حال نمودم: اول تعريف كن ببينم چه شد؟چرا ام آر آى دادى؟جايي از بدنت درد مى كرد؟گز گز داشتى؟تارى ديد؟ دو بينى؟ و… و بعد متوجه شدم كه او هيچ مشكلى نداشته و صرفا بدليل ترس از ابتلا به ام اس يا همان ام اس فوبيا دست به اين اقدام زده است.
هميشه توصيه مى كنيم كه ام آر آى جز چكاپ و بررسی معمول یک فرد نرمال نيست و اگر پزشك صلاح نداند بهيچ وجه ام آر آى انجام ندهيد.
اين موضوع به ماهيت بيمارى در علم پزشكى باز مى گردد.زيرا اين پزشك است كه بيمارى را تشخيص مى دهد نه ام آر آى، و هميشه وجود پلاك در ام آر آى بمعنى بيمارى نيست.از سوی دیگر  ما همیشه بیمار را درمان می کنیم نه ام آر آی را.

ترمى به نام RIS وجود دارد كه اتفاقا دلالت بر يافته هاى اتفاقى در ام آر آى دارد. يافته هايى كه گرچه معيار هاى راديولوژيك بیماری ام اس را در  ام آر آى پر مى كنند اما چون با علامت بالينى همراه نيستند نمى توان تشخيص ام اس را بر آنها گذاشت.بخصوص اگر فردى در خانواده خود فردی مبتلا به ام اس را داشته باشد احتمال اينكه در ام آرآیش پلاكهاى مبتنى بر ام اس ديده شود زياد است ولى  اين موضوع به هیچ وجه بمعناى ابتلای وی به ام اس نيست و به احتمال بالا تا آخر عمر نيز به ام اس مبتلا نخواهد شد.فقط ترسى ابدى از ابتلا همواره با وی خواهد بود.وحشتى كه فقط به بدتر شدن بى دليل زندگى او منجر خواهد شد.

مغز بيماران مبتلا به ام اس

براى همين است كه هميشه توصيه مى كنيم بى دليل ام آر آى انجام ندهيد. اينكه بدانى در سرت چيزى به نام پلاك است كه شباهت تام با مغز بيماران مبتلا به ام اس دارد براى يك فرد بسيار وحشتناك است. او در برزخی از بودن و نبودن گرفتار مى شود.برزخى كه اكثرا توان رهايى از آن را ندارند.شايد خيلي از اين موارد بدليل رشد روزافزون تكنولوژى و بدنبال آن حذف بى دليل پزشك در امر درمان باشد.هميشه مى شنويم كه امكان ايجاد فناورى هايى در آينده هست كه مى تواند با يك اسكن بدن تمام بيماريهاى يك فرد را مشخص كند.

بيشك اين دستاورد بزرگى ست.اما يادمان نرود که بدون دخالت انسانى نتنها اين تشخيص ها مى تواند راهى اشتباه برود بلكه مى تواند به قيمت درمان بى مورد يك فرد سالم نيز تمام شود.علاوه بر این موضوع باید یادمان نرود که پزشکی علم و هنری بغایت انسانی ست.ما با عمیق ترین لایه های یک انسان روبرو هستیم.مفاهیمی چون تولد، زندگی و مرگ در تار و پود پزشکی تنیده شده است.چنین مفاهیمی را به هیچ وجه نمی توان با تکنولوژی و فناوری درک کرد.اینها فقط گوشی شنوا و دستی مهربان می خواهد و زبانی که ما را به آرامش برساند.این مشخصات را فقط و فقط یک انسان دارد.انسانی که اکنون با عنوان پزشک روبروی ما نشسته و با تمام وجود می خواهد آن وحشت ابدی را در ما از بین ببرد.

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس