انسفالیت

انسفالیت  یا التهاب بافت مغز یک بیماری نادر ولی جدی با علل احتمالی متعدد است. این بیماری ممکن است فقط با علائم و نشانه‌های خفیف آنفولانزا مانند تب یا سردرد تظاهر کرده و یا علائم شدیدی همانند گیجی، تشنج، مشکلات حرکتی، بینایی و شنوایی و حتی کما ایجاد کند.

ویروس‌ها علت بروز حدود ۷۰ درصد از موارد انسفالیت  هستند. در واقع التهاب مغز می تواند توسط خود ویروس یا  به ‌دلیل تلاش بدن برای مبارزه با ویروس رخ می‌دهد. در موارد نادر، باکتری‌ها، قارچ‌ها و کرم‌ های انگلی می‌توانند باعث ابتلا به آن شوند. در برخی موارد، انسفالیت  می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. از این رو تشخیص و درمان به ‌موقع آن تحت نظر پزشک مربوطه بسیار مهم است.

کودکان خردسال (سن یک سال و کمتر) و افراد مسن (۶۵ سال و بالاتر) حساس‌ترین رنج سنی ابتلا به این بیماری هستند.

علائم انسفالیت

به طور معمول یک فرد مبتلا به انسفالیت به ‌خصوص انسفالیت  ویروسی، برخی از موارد زیر را تجربه می‌ کند:

• تب
• سردرد
• فتو فوبیا یا افزایش حساسیت به نور
• ضعف
• سفتی گردن
• احساس خواب‌آلودگی

علائم انسفالیت ویروسی مغز می تواند در ابتدا شبیه آنفولانزا باشد لذا برای تشخیص آن حتما به بهترین متخصص مغز و اعصاب در تهران مراجعه کنید.

در موارد جدی‌تر، بیمار ممکن است علائم زیر را داشته باشد:

• سردرد شدید
• تهوع و استفراغ
• گیجی
• از دست دادن حافظه
• مشکلات گفتاری و شنوایی
• توهمات
• تشنج
• کما

علائم و نشانه‌های انسفالیت اتوایمیون مغز در نوزادان و کودکان خردسال می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• ظهور برآمدگی در نقاط نرم (فونتانل) جمجمه نوزاد
• تهوع و استفراغ
• سفتی گردن
• تغذیه ضعیف یا بیدار نشدن نوزاد برای شیر خوردن
• بی‌قراری و افزایش تحریک‌پذیری

علل ایجاد انسفالیت

علت اصلی التهاب مغز یا انسفالیت متعدد بوده ولی همانطور که گفته شد شایع ترین علت آن بروز عفونت ویروسی است. علاوه بر عفونت ویروسی عفونت باکتریایی و شرایط التهابی غیر عفونی هم می توانند موجب انسفالیت شوند. سرطان یا حتی قرار گرفتن در معرض برخی داروها یا سموم هم می‌تواند باعث انسفالیت گردد.

سه دسته اصلی از ویروس ‌ها وجود دارند که باعث انسفالیت  اولیه می‌ شوند:

• ویروس‌های رایج، از جمله ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) و ویروس اپشتین‌بار
• ویروس‌های دوران کودکی، از جمله سرخک و اوریون
• آربوویروس‌ها که از طریق پشه‌ها، کنه‌ها و سایر حشرات منتقل می‌شوند.

جالب است بدانید که پس از آغاز همه‌گیری ویروس کرونا پزشکان با پدیده انسفالیت مغزی کرونا مواجه شدند. از نظر آن‌ها ارتباطی بین انسفالیت  مغزی و کرونا وجود دارد و ویروس جدید کرونا می‌تواند باعث التهاب مغز شود.

گروه های پرخطر

اگرچه هرکسی ممکن است به انسفالیت مبتلا شود، اما گروه‌ های زیر در معرض خطر بیشتری هستند:

• نوزادان و کودکان خردسال
• بزرگسالان مسن‌تر
• افراد با سیستم ایمنی ضعیف
• افرادی‌که در مناطقی زندگی می‌کنند که حضور پشه‌ها و کنه‌ها شایع است.

عوارض انسفالیت مغزی چیست؟

افراد مسن و کسانی‌که درمان فوری دریافت نمی‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ایجاد عوارض زیر هستند:

• از دست دادن حافظه، به‌ویژه در میان کسانی‌که انسفالیت ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس دارند.
• تغییرات رفتاری یا شخصیتی مانند نوسانات خلقی، ناامیدی، عصبانیت و اضطراب
• صرع
• آفازی یا مشکلات زبانی و گفتاری

تشخیص التهاب مغز

روند تشخیص با معاینه کامل جسمی و سابقه پزشکی شروع می شود. آزمایشات تشخیصی شامل موارد زیر است:

• تصویربرداری

CT scan یا MRI قادرند التهاب یا تورم مغز را نشان دهند.

• پانکسیون نخاعی (LP)

این آزمایش به این صورت انجام می گیرد که پزشک سوزنی را در قسمت تحتانی کمر وارد کرده و قسمتی از مایع مغزی نخاعی را خارج می کند. تغییر در وضعیت مایع نخاعی می تواند نشان دهنده­ی التهاب و عفونت در مغز باشد.

• بیوپسی مغزی

این آزمایش در صورت شدت گرفتن علائم انجام می شود. در طی بیوپسی مغزی نمونه کوچکی از بافت مغز برای آزمایشات بیشتر برداشته می شود.

• الکتروانسفالوگرام (EEG)

در این آزمایش همانند اخذ نوار قلب الکترودهایی را به پوست سر می چسبانند که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت کرده و نوار مغز را در اختیار پزشک قرار می دهد.

• سایر آزمایشات

آزمایش خون، نمونه ادرار، نمونه برداری از پشت گلو می تواند برای تشخیص ویروس ها یا سایر عوامل عفونی مورد آزمایش قرار بگیرد.

تشخیص التهاب مغزى بعد از آزمایش مایع نخاعی، ثبت امواج الکتریکى مغز (الکتروآنسفالوگرام) و نشان دادن افزایش سطح پادتن علیه ویروس، داده مى‌شود. آزمایشات تصویری، مثل CT scan یا MRI، برای تشخیص التهاب مغز، خونریزی مغزی یا سایر مشکلات و ناهنجاری ها نیز استفاده می شود.

درمان انسفالیت

اصولا شیوه درمان انسفالیت بر درمان علل زمینه‌ای و کاهش علائم تمرکز دارد. اگرچه شدت علائم جسمانی آن با مراقبت‌های بیمارستانی و داروها کاهش می‌یابد، اما اثرات و عوارض آن‎ ها بر عملکرد مغز می ‌تواند باقی بماند و بر زندگی روزمره تأثیر بگذارد.

مهم ترین راهکارهای درمانی این بیماری شامل موارد زیر است:

• کورتیکواستروئیدها

ممکن است تزریق استروئید برای کاهش التهاب در مغز توصیه شود.

• داروهای ضدویروسی

در موارد انسفالیت اتوایمیون ویروسی، داروهای ضد ویروسی می ‌توانند علت اصلی این بیماری را درمان کنند.

• آنتی‌بیوتیک‌ها

آنتی‌ بیوتیک‌ها می‌ توانند در درمان عفونت‌های باکتریایی که ممکن است باعث انسفالیت اتوایمیون هستند، موثر باشند.

• داروهای ضد قارچ

در موارد انسفالیت اتوایمیون قارچی، داروهای ضد قارچ می ‌توانند کمک‌ کننده باشند.

• داروهای ضد تشنج

اگر انسفالیت اتوایمیون باعث تشنج شود، این دارو ها می‌توانند برای کاهش تشنج مورد استفاده قرار بگیرند.

• ایمونوتراپی

در این روش درمانی، از تزریق داخل وریدی یک محلول حاوی تعداد زیادی آنتی‌بادی که از خون اهدایی جمع ‌آوری شده ‌است، استفاده می شود.

• پلاسمافرزیس

در این روش درمان التهاب مغز، خون از بدن بیمار خارج می‌ شود تا بتوان آنتی‌بادی‌های حمله ‌کننده به مغز را فیلتر کرد. سپس خون فرد با آلبومین یا خون اهدایی جایگزین می شود.

• جراحی

چنانچه ضربه شدید مغزی یا تومور باعث انسفالیت شده باشد، ممکن است عمل جراحی اصلی ترین برنامه درمانی باشد.

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس

 نویسنده: دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی