طبیبانه های تاریخ ما

واکنش های ساده ی انسان های تاریخی

عبدالرضا ناصر مقدسی

اکنون که با داستان اشکبار دلاور زند شروع کردیم بد نیست که کمی به خصوصیات مهمترین بازیگران آن عصر یعنی آقامحمدخان قاجار و لطفعلی خان زند بپردازیم. بررسی این موارد می تواند به ما در درک بهتر آنچه اتفاق افتاد یاری رساند. اما قبل از آنکه بطور ویژه به هر یک از آن دو پرداخته و ویژگی های آن ها را برشمریم، لازم می دانم نکته مهمی را ذکر کنم.

وقتی تاریخ می خوانیم با افراد بیشماری روبرو می شویم که هر یک خصلت های متفاوتی داشته اند. معمولا می توان ویژگی های خاصی را در این افراد یافت که باعث شده سطوح قدرت را طی کرده و به درجات بزرگ تاریخی برسند. اما یک نکته بسیار مهم دیگر نیز که باید در این بررسی ها بدان توجه داشت این است که بسیاری از این شخصیت های تاریخی همان خصوصیات روانی را دارند که سایر انسان ها در برخورد با شرایط مختلف از خود بروز می دهند. به سخن دیگر درک واکنش های آنها چندان پیچیده نیست و مشابه همان ویژگی هایی است که ما بصورت غریزی در برخورد با موارد مختلف از خود بروز می دهیم.

فرضا وقتی بقا و یا قدرتمان در معرض خطر قرار گیرد سعی می کنیم آن را به هر قیمتی حفظ کنیم و هیچ گاه فکر نمی کنیم شاید طرف مقابل هم حق داشته باشد یا ما اصلا لایق این قدرت نیستیم. این واکنش و واکنش های مشابه بین همه انسان ها مشترک است و کمتر کسی است که بتواند از آن عبور کرده و بشکل دیگری به روابط خود و دیگری بیندیشد.

وقتی به ما ضربه سختی بخورد در صدد انتقام جویی بر می آییم و غریزه آن، آنقدر در ما شدید است که به درست و غلط بودن آن نمی اندیشیم‌. این موضوعی است که باید بدان بپردازیم و بدون توجه به آن درک بسیاری از اتفاقات تاریخی مقدور نخواهد بود. همواره برای ما این سوال مطرح خواهد بود که چرا فلان شاه یا حاکم چنان قساوتی را از خود نشان داد و دست به فلان جنایت زد. غافل از اینکه پاسخ بسیار ساده بوده و ریشه در واکنش های روانی انسان دارد.

انسان مجموعه ای از عوامل مختلف می باشد. می توانیم حب و بغض های بسیاری را در انسان ببینیم که تمام آنها در تصمیم گیری های ما دخیل می باشند. بسخن دیگر تصمیم گیری های ما همواره منطقی و عقلانی نیست بلکه اگر به رفتار خود توجه کنیم بسیاری از رفتارها و واکنش های ما غریزی است. بجای اینکه بر تصمیم درست استوار باشد بر تصمیمی استوار است که با آن راحتی بیشتری داریم، ذهن ما با آن آسوده تر است و برای اتخاذ آن نیاز به تلاش زیادی نیست لذا عمده این موارد بصورت غریزی و روانی صورت می گیرد.

خیلی از پادشاهان و کسانی که در تاریخ تاثیرگذار بوده اند نیز همین گونه عمل کرده اند. در خوانش طبیبانه از تاریخ توجه به ویژگی های انسانی از اهمیت بسیاری برخوردار است و می تواند جنبه های نامکشوف تاریخ بشری را بر ما مشخص نماید. در اینصورت خواهیم فهمید که پاسخ همواره پیچیده نیست بلکه بسیار هم ساده است‌.