ام اس و دست مهربان درمانگر

عبدالرضا ناصر مقدسی

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی-این نوشته در روزنامه شرق به چاپ رسیده است

متخصص درمان بیماری ام اس

دخترى جوان سراسیمه وارد مطب  مى شود.از حالتش حدس مى زنم که شاید برایش تشخیص ام اس مطرح شده باشد.بدون اینکه به من اجازه صحبت دهد کلیشه های ام آر آى  خود را روى میز مى گذارد و مى گوید لطفا نگاه کنید و به من بگویید ام اس دارم یا نه؟. اینکه ابتدا بدون اخذ شرح حال و معاینه بیمار سراغ آزمایشات وی برویم  یکى از توقعات کاملا اشتباه بیماران از پزشک است که البته نحوه رویکرد پزشکان به بیمارى نیز به آن دامن زده است.
یکى از اصول مهم طبابت تکیه بر شرح حال و معاینه است.متاسفانه اکنون اقدامات پاراکلینیک همانند ام آر آى و آزمایش ها جاى معاینه و شرح حال را گرفته است.بارها شده که در حین ویزیت، بیمار از من خواسته که بجاى اخذ شرح حال و معاینه ی او به مدارک وى نگاه کنم.اینکه بیمار خود را به یکسرى عدد و ارقام و تصاویر تقلیل دهد بدترین وضعیت در علم پزشکى است.

تشخیص ام اس

همیشه عکسها و آزمایشها باید بعنوان یک وسیله کمک تشخیصى در نظر گرفته شوند و آنچه که در تشخیص حرف اول را مى زند کماکان همان شرح حال و معاینه است.از سوى دیگر شرح حال و معاینه به ارتباط بهتر پزشک و بیمار کمک بسیار شایانى مى نماید.در نفس شرح حال و معاینه نوعى دیالوگ نهفته است.دیالوگى که ارتباط بین پزشک و بیمار را از نفس تشخیص و درمان فراتر برده و پایه اى براى رویکردى همه جانبه به بیمارى تلقى مى گردد.

حال با این مقدمه به بیمار خودمان بازگردیم.بیمار ما نیز در بدو ورود از من خواست که به ام آر آى هاى او نگاه کنم و بگویم آیا ام اس دارد یا نه؟
مطمئنا من به مدارک او نگاه مى کردم اما نه در بدو ویزیت، که صرفا به گمراهیم در امر تشخیص منجر مى شد.

با چند شوخى او را از جو پر اضطرابى که در آن بود خارج کردم و  شروع به اخذ شرح حال نمودم: اول تعریف کن ببینم چه شد؟چرا ام آر آى دادى؟جایی از بدنت درد مى کرد؟گز گز داشتى؟تارى دید؟ دو بینى؟ و… و بعد متوجه شدم که او هیچ مشکلى نداشته و صرفا بدلیل ترس از ابتلا به ام اس یا همان ام اس فوبیا دست به این اقدام زده است.
همیشه توصیه مى کنیم که ام آر آى جز چکاپ و بررسی معمول یک فرد نرمال نیست و اگر پزشک صلاح نداند بهیچ وجه ام آر آى انجام ندهید.
این موضوع به ماهیت بیمارى در علم پزشکى باز مى گردد.زیرا این پزشک است که بیمارى را تشخیص مى دهد نه ام آر آى، و همیشه وجود پلاک در ام آر آى بمعنى بیمارى نیست.از سوی دیگر  ما همیشه بیمار را درمان می کنیم نه ام آر آی را.

ترمى به نام RIS وجود دارد که اتفاقا دلالت بر یافته هاى اتفاقى در ام آر آى دارد. یافته هایى که گرچه معیار هاى رادیولوژیک بیماری ام اس را در  ام آر آى پر مى کنند اما چون با علامت بالینى همراه نیستند نمى توان تشخیص ام اس را بر آنها گذاشت.بخصوص اگر فردى در خانواده خود فردی مبتلا به ام اس را داشته باشد احتمال اینکه در ام آرآیش پلاکهاى مبتنى بر ام اس دیده شود زیاد است ولى  این موضوع به هیچ وجه بمعناى ابتلای وی به ام اس نیست و به احتمال بالا تا آخر عمر نیز به ام اس مبتلا نخواهد شد.فقط ترسى ابدى از ابتلا همواره با وی خواهد بود.وحشتى که فقط به بدتر شدن بى دلیل زندگى او منجر خواهد شد.

مغز بیماران مبتلا به ام اس

براى همین است که همیشه توصیه مى کنیم بى دلیل ام آر آى انجام ندهید. اینکه بدانى در سرت چیزى به نام پلاک است که شباهت تام با مغز بیماران مبتلا به ام اس دارد براى یک فرد بسیار وحشتناک است. او در برزخی از بودن و نبودن گرفتار مى شود.برزخى که اکثرا توان رهایى از آن را ندارند.شاید خیلی از این موارد بدلیل رشد روزافزون تکنولوژى و بدنبال آن حذف بى دلیل پزشک در امر درمان باشد.همیشه مى شنویم که امکان ایجاد فناورى هایى در آینده هست که مى تواند با یک اسکن بدن تمام بیماریهاى یک فرد را مشخص کند.

بیشک این دستاورد بزرگى ست.اما یادمان نرود که بدون دخالت انسانى نتنها این تشخیص ها مى تواند راهى اشتباه برود بلکه مى تواند به قیمت درمان بى مورد یک فرد سالم نیز تمام شود.علاوه بر این موضوع باید یادمان نرود که پزشکی علم و هنری بغایت انسانی ست.ما با عمیق ترین لایه های یک انسان روبرو هستیم.مفاهیمی چون تولد، زندگی و مرگ در تار و پود پزشکی تنیده شده است.چنین مفاهیمی را به هیچ وجه نمی توان با تکنولوژی و فناوری درک کرد.اینها فقط گوشی شنوا و دستی مهربان می خواهد و زبانی که ما را به آرامش برساند.این مشخصات را فقط و فقط یک انسان دارد.انسانی که اکنون با عنوان پزشک روبروی ما نشسته و با تمام وجود می خواهد آن وحشت ابدی را در ما از بین ببرد.

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس