نقشی از خرچنگ بر مهری باستانی

عبدالرضا ناصرمقدسی

پیشینیان ما عادت به ثبت مشاهدات خود نداشتند. شاید از این روست که با کمبود شواهد در مورد تاریخمان روبرو هستیم. جهان محلی برای مشاهده است و همه باید یاد بگیریم که مشاهدات خود را ثبت کنیم. در حالی که مستندات مکتوب بسیاری از یونان باستان باقی مانده است اما چنین چیزی متاسفانه در مورد ایران باستان صدق نمی کند.

در موزه ایران باستان به مهری ایلامی متعلق به دوره ی شوش 1 و حدود 4000 الی 4400 پیش از میلاد برخوردم با عکس جانداری  که بسیار قابل توجه بود.

این عکس یک خرچنگ بود که  هنرمند به جزئیات آن از جمله عدم تساوی چنگال‌ها دقت کرده است. نزدیکی شوش به خلیج فارس دلیل آشنایی این مردمان با جانداران دریایی از جمله خرچنگ است. در آثار مربوط به ایلام می‌توان تقش ماهی را دید.

اما این اولین بار بود که نقش خرچنگ را در یک اثر باستانی می‌دیدم و چه بسا قدیمی‌ترین نقش خرچنگ در فلات قاره ایران باشد. یک نکته جالب نحوه‌ی ترسیم این خرچنگ بود. همانطور که می‌بینید دو چنگال خرچنگ اندازه‌های متفاوتی دارند این چنگال‌های نامتوازن که یکی بزرگتر از دیگریست وجه مشحصه خرچنگ ویلون زن  است که در آب‌های خلیج فارس نیز زندگی می‌کند. این خرچنگ یک چنگال بسیار بزرگتر از چنگال دیگر دارد که همانند یک ویلون در جلوی او قرار می‌گیرد.

اما نکته مهم در چگونگی ترسیم این خرچنگ است. چنگال بزرگ همانطور که در مهر می‌بینید توسط یک دایره‌ی لولا مانند به بدن خرچنگ وصل شده است. بگمانم این ترسیم ناشی از نوعی تحلیل علمی در مورد نحوه ی عملکرد یک جاندار است که در نوع خود بی نظیر می‌باشد. اینگونه سعی کرده‌اند نحوه‌ی حرکت این چنگال بزرگ را توضیح دهند و با گذاشتن یک لولا هم به این چنگال قدرت حرکت بخشیده و هم آن را به یک اهرم تشبیه کرده‌اند.