دغدغه های طبیبانه

نسل ما و جنگ سرد: خداحافظ آقای دبیرکل

عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب

این مطلب در روزنامه شرق به چاپ رسیده است

میخائیل گورباچف درگذشت. نسل من خاطرات زیادی از جنگ سرد و اتحاد جماهیر شوروی دارد.  شاید بزرگترین اتفاق تاریخی که نسل من  در میان این همه اتفاق پی در پی در ایران و جهان شاهدش بود  فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود. بعد از این فروپاشی با انبوهی از حوادث جهانی روبرو بودیم که همه مستقیم یا غیر مستقیم به تغییر هژمونی قدرتهای جهانی بدنبال فروپاشی شوروی مربوط بود. اتفاقاتی که در اروپا افتاد و به تجزیه کشور هایی چون یوگسلاوی و یا چکسلواکی منجر شد و حتی رشد بنیادگرایی و 11 سپتامبر همه و همه زیر سایه تغییر نقشه جهانی بعد از فروپاشی شوروی اتفاق افتاد. همه ی اینها حول محور مردی به نام میخائیل گورباچف می چرخید که با رهبران قبلی اتحاد جماهیر شوروی تفاوت اساسی داشت. شیک پوش بود.

اصلا ظاهری ایدئولوژیک نداشت و می خواست با تحولات سیاسی و اصلاحات، شوروی آن روزگار را نجات دهد اما آن جامعه بسته و سرکوب شده  به جای اصلاحات راه فروپاشی را پذیرفت و اتحاد جماهیر شوروی به کشورهای متعددی تقسیم شد و ناگهان نقشه جهان به شکل عجیبی تغییر کرد. آن روزها را بخوبی به یاد دارم. حوادث با سرعتی باور نکردنی پشت سرهم اتفاق می افتاد.

نیروهای شوروی از افغانستان خارج شدند و گورباچف به این جنگ احمقانه پایان داد. او حتی فراتر از این ر5ت و اتحاد دو آلمان را موضوعی مربوط به خودشان دانست. دیوار برلین فرو ریخت و آلمان ها به هم پیوستند. در سفری که به برلین داشتم از باقی مانده های این دیوار تاریخی دیدن کردم. جالب است که هنوز بعد از این همه سال تکه های کوچک این دیوار را برای یادگاری می فروشند. یادگاری ای که من هم در کتابخانه ام گذاشته ام و هر وقت به آن نگاه می کنم یادم می آید که جلوگیری از آزادی یک ملت نمی تواند امری ابدی باشد و دوران دیکتاتوری هر دولتی همچون دیوار برلین فرو می ریزد.

گورباچف بخوبی می دانست که با وضعیت اقتصادی شوروی امکان اینکه بتواند نیمی از جهان را اداره کند وجود ندارد. نمی شود هویت و فرهنگ ملت ها را به زور ایدئولوژی تغییر داد. اتحاد جماهیر شوروی می خواست با ایدئولوژی لنینی-استالینی خود بهشت را به مردمانش هدیه کند اما چیزی که ساخت دست کمی از جهنم نداشت. از این رو حتی در روسیه هم چیزی از آن هیمنه باقی نمانده است.

چنانکه اگر به روسیه سفر کنید باقی مانده 70 سال دیکتاتوری اتحاد جماهیر شوروی فقط به یادمان هایی برای عکس گرفتن بدل شده اند و دیگر هیچ. تلاش برای حفظ این  دستگاه عریض و طویل هم به جایی نرسید و کودتای بر علیه گورباچف با تلاش های فراوان یلتسین ناکام ماند . و سپس اتحاد جماهیر شوروی همانند درخت بسیار بزرگی که داخلش را موریانه ها جویده باشند و پوچ کرده باشند فرو ریخت. بدنبال آن خیلی ها فروریختند. کسانی که در سودای بهشت لنینی استالینی بودند. اعضای حزب توده که فکر می کردند شوروی بهشت موعود است. و برای این عقیده ی پوچ جنگیده بودند و به زندان رفته بودند ناگهان حاصل تمام عمرشان را فروپاشیده می دیدند. اینها اتفاقاتی بود که می تواند درس عبرتی برای هر کس باشد. بگمانم هر جا که آزادی نباشد و هر که از درون آزاد نباشد دچار این فروپاشی خواهد شد.