ام اس چیست؟
بیماری ام اس یا همان مالتیپل اسکلروزیس یک بیماری خودایمنی است. اگر اصطلاح بیماری خودایمنی برای شما جدید است باید بگوییم این بیماری‌ها شبیه گل به خودی فوتبال هستند. در بیماری‌های خود ایمنی، دستگاه ایمنی بدن که وظیفه دارد عوامل بیگانه ای مثل باکتری‌ها، ویروس‌ها و… را شناسایی کند و به آنها حمله کند، ممکن است به دلایل مختلفی سلول‌ها و یا قسمت‌هایی از بدن خود فرد را بیگانه تلقی کرده و به آنها آسیب برساند.
” به سلول‌های عصبی بدن نورون می‌گویند. این نورون‌ها دارای قسمت‌های رشته مانندی به نام دندریت و آکسون هستند که این قسمت‌ها با میلین پوشانده می‌شوند. “
میلین ها ضمن حفاظت از این قسمت ها در سریع تر منتقل کردن پیام های عصبی نیز نقش دارند. در بیماری ام اس سیستم ایمنی فرد به این میلین‌ها حمله کرده و با ازبین بردن آنها باعث اختلالاتی در دستگاه عصبی میشود. که این اختلالات ممکن است به شکل های زیر بروز پیدا کند:
- سرگیجه
- عدم تعادل در حرکت
- ضعف حافظه و ناتوانی در تمرکز
- مشکلات زبانی
- بی اختیاری در ادرار و مدفوع
- دوبینی و تاری دید
- بی حسی انگشتان و گز گز کردن آنها
- بی حالی و افسردگی
- مشکلات جنسی و …
روش‌های مختلف تشخیص ام اس
جهت تشخیص زودهنگام و درمان بیماری ام اس از روش های زیر استفاده می شود:
-
MRI
ام آر آی از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی برای بررسی بافت‌ها استفاده می‌کند. در حالت طبیعی چون میلین‌ها از جنس چربی هستند آب را دفع کرده و از جمع شدن آب در بافت جلوگیری می‌کنند. حال آنکه اگر آسیب ببینند آب در بافت جمع شده و با مشاهده این موضوع و همین طور نشانه‌هایی از میلین زدایی می شود ام اس را با استفاده از این روش تصویر برداری تشخیص داد. با اینکه روش تشخیص ام اس توسط MRI از اشعه ایکس و سی تی اسکن غیر تهاجمی تر است ولی باز هم روشی تهاجمی به حساب می‌آید.
-
استفاده از نمونه مایع مغزی نخاعی
ابتدا باید نمونه مایع مغزی نخاعی از فرد مشکوک گرفته شود. برای نمونه گیری فرد را به پهلو می‌خوابانند به صورتی که کمرش خم باشد و با استفاده از سرنگ حجم معینی از مایع مغزی نخاعی را بر می دارند که این روش نیز یک روش تهاجمی و همین طور دردناک است.پس از اینکه CSF از بیمار گرفته میشود تعداد گلبول‌های سفید خون بررسی میشود. در کسانی که به بیماری ام اس مبتلا هستند تعداد گلبول های سفید خون در مایع مغزی نخاعی هفت برابر بیشتر از حد نرمال است.
-
آزمایش پتانسیل برانگیخته
در طی این آزمایش فعالیت الکتریکی مغز در پاسخ به تحریکات مختلف بررسی میشود. این تحریکات اغلب با محرک‌هایی مثل صدا، لمس یا بینایی ایجاد شده و اندازه گیری می‌شوند.
-
تشخیص ام اس با استفاده از آزمایش خون
در تشخیص بیماری‌ها یکی از اعمال مهم تشخیص آن بیماری از سایر بیماری‌هایی است که علائم بالینی مشابه با آن دارند که به این عمل، تشخیص افتراقی می گویند. آزمایش خون میتواند تا حد زیادی به رد سایر بیماری‌هایی که علائم مشابهی با بیماری ام اس دارند مثل بیماری لایم کمک کند. مهم ترین علائم بیماری لایم تب، سر درد، خستگی و افسردگی است که ممکن است با بیماری ام اس اشتباه گرفته شود.
-
تشخیص ام اس با نشانگرهای زیستی (Biomarkers)
در این روش جدید می‌توان با استفاده از آزمایش خون یا ادرار پیش آگاهی‌هایی در رابطه با بیماری‌ها پیدا کرد.
محققان اطلاعات جدیدی در این باره در مجله ی Neurology منتشر کرده اند. با توجه به این مطالب می‌توان این طور توضیح داد که در رابطه با این بیماری زنجیره های نوروفیلامنت خون (NFL) را می‌توان به عنوان نشانگر زیستی در نظر گرفت که میتواند در تشخیص بیماری ام اس حاد که از آن با عنوان (RRMS) یاد میشود و به سرعت به مغز و نخاع آسیب می‌رساند کمک کننده باشد.
نوروفیلامنت ها
نوروفیلامنت ها بخشی از اسکلت سلولی نورون ها محسوب شده مسئول حفظ ساختار و عملکرد نورون ها هستند. نوروفیلامنت ها دارای سه زیر واحد اصلی سبک (NFL)، متوسط (NFM) و سنگین (NFH) هستند که یک ساختار ۱۰ نانومتری به نام فیلامان را تشکیل داده و در طول آکسون قرار می گیرند. این رشته ها از سه بخش اصلی سر، میل و بازوی جانبی تشکیل شده اند. بازوهای جانبی از فیلامان بیرون زده و با ساختارهای مجاور و سایر فیلامان ها برهم کنش دارند. نوروفیلامان ها تحت تاثیر تغییرات پس از ترجمه مختلفی قرار می گیرند که از مهمترین آنها می توان به فسفریلاسیون اشاره کرد که در نواحی سر و بازوی جانبی رخ می دهد.
نوروفیلامنت ها در بسیاری از بیماری های نورولوژیک تجمع می یابند. این بیماری ها شامل مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس، ALS، اجسام لووی در بیماری پارکینسون و برخی از انواع جنون، آلزایمر، بیماری شارکوت ماری توث، نوروپاتی دیابتی و زانت آکسونال نوروپاتی هستند.
تشخیص بیماری های نورولوژیک با کمک نوروفیلامنت ها
در بسیاری از بیماری های نوردژنراتیو نظیر ALS، MS، بیماری های سیستم خارج هرمی و بسیاری از انواع جنون، نورون ها تحت تاثیر قرار گرفته در حالی که روش های تشخیصی محدودی برای ارزیابی آزادسازی پروتئین های اختصاصی نورون وجود دارد.
نوروفیلامنت ها به عنوان جزء اصلی ترکیبات اسکلت سلولی آکسون ها، پس از آسیب به آکسون ها یا نابودی آن ها در مایعات بدن آزاد شده و به مایع مغزی نخاعی انتشار می یابند که قابلیت اندازه گیری کمی جهت کنترل آسیب آکسون، فعالیت یا پیشرفت بیماری را فراهم می سازد. مطالعات گسترده ای جهت استفاده از نوروفیلامنت ها بعنوان مارکر آسیب نورونی انجام گرفته است.
تحقیقات متعددی جهت استفاده از نوروفیلامنت های سبک و سنگین موجود در مایع مغزی نخاعی یا سرم به عنوان مارکر تخریب نورون در راستای کنترل و پیش بینی تخریب نورون در بیماران مبتلا به MS صورت گرفته است. مطالعات مختلف نشان داده اند که غلظت نوروفیلامنت های سبک موجود در مایع مغزی نخاعی بیماران مبتلا به MS بیشتر از گروه کنترل است. که بیانگر نقش مهم نوروفیلامنت های سبک به عنوان مارکر تشخیص و افتراق بیماران مبتلا به MS از سایر بیماری های نورولوژیک است. از طرف دیگر، نوروفیلامنت های سنگسن موجود در مایع مغزی نخاعی نیز مارکر مناسبی برای پیگیری پیشرفت بیماری MS محسوب می شود، همانگونه که در فاز پیشرونده MS این مارکر افزایش می یابد.
” استفاده از نوروفیلامنت ها به عنوان بیومارکر در سه مورد دیگر بررسی شده است که شامل ALS، خونریزی زیر عنکبوتیه (SAH) و آسیب مغزی متعاقب ایست قلبی می باشد. “
تخریب نورون ها یکی از عوارض خونریزی زیر عنکبوتیه محسوب می شود که میتواند روزها پس از آسیب اولیه ادامه یابد و در نهایت به ایسکمی مغزی منجر شود. یکی از مطالعات انجام گرفته در زمینه اهمیت نوروفیلامنت ها در خونریزی زیر عنکبوتیه نشان داد نوروفیلامنت های سنگین فسفریله روزانه در مایع مغزی نخاعی در طول ۱۴ روز پس از آسیب اولیه، به صورت معنی داری افزایش می یابد که با پیامدهای وخیمی همراه است. این مطالعه نشانگر تخریب ثانویه آکسون ها متعاقب خونریزی زیر عنکبوتیه بوده و میزان نوروفیلامنت های سنگین فسفریله در مایع مغزی نخاعی گویای پیامد ای وخیم در بیماران دچار خونریزی زیر عنکبوتیه می باشد.
در مطالعه دیگری ثابت شد میزان نوروفیلامنت های سبک داخل مایع مغزی و نخاعی مقیاس مطمئنی از آسیب مغزی بعد از ایست قلبی به دست داده و نتایج وخیمی را در این بیماران پیش بینی می کند.
بیماری ALS شایع ترین بیماری نورون های حرکتی بوده و شاخص تجمع نوروفیلامنت ها و آسیب نورون های حرکتی محسوب می شود. مطالعات مختلف نشان داده اند که نوروفیلامنت های سنگین فسفریله یک مارکر ارزشمند در تخریب آکسون ها در ALS محسوب شده و به علاوه قادر به افتراق انواع ALS می باشد.
همچنین مطالعات متعددی در زمینه اندازه گیری نورفیلامنت ها در مایعات بدن به ویژه مایع مغزی نخاعی به عنوان یک مارکر تشخیصی در بیماری های نورودژنراتیو نظیر پارکینسون، آلزایمر، انواع جنون و شارکوت ماری توث در حال انجام است.
دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس
نویسنده: دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی
بدون دیدگاه