اینترفرون بتا (آونکس و ربیف و بتافرون)

اینترفرون نوعی ماده طبیعی است که در بدن تولید و برای کمک به حذف عفونت ها استفاده می شود. اینترفرون بتا-1α و بتا-1β مصنوعی (ساخته دست انسان) نسخه ای از این اینترفرون طبیعی هستند.

اینترفرون نوعی داروی تزریقی است که برای درمان انواع عود کننده مولتیپل اسکلروزیس ام اس (MS) استفاده می شود. این دارو MS را درمان نمی کنند، اما می تواند اثرات ناتوان کننده بیماری و تعداد حملات بیماری را کاهش داده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

خوشبختانه این داروها در ایران نیز تولید و با نامهای سینوکس، رسیژن و زیفرون در دسترس می باشند.

موارد مصرف اینترفرون

این فرآورده برای درمان اشکال عودکننده مولتیپل اسکلروزیس و کاهش میزان ناتوانایی فیزیکی و کاهش تشدید بیماری استفاده می شود.

مکانیسم اثر اینترفرون

اینترفرون بتا-1α و بتا-1β محصولات پروتئینی هستند که از روش نوترکیبی حاصل و به منظور تزریق آماده می شوند. اینترفرون گلیکوپروتئینی با ۱۶۶ اسید آمینه است که از نظر توالی اسید آمینه ها با اینترفرون انسانی یکسان است.

اینترفرون ها گروهی از پروتئین ها یا گلیکوپروتئین های طبیعی هستند که توسط سلول های انسان و در پاسخ به عفونت های ویروسی یا سایر محرک های بیولوژیک تولید می شوند. اینترفرون-بتا دارای خواص ضد ویروس، ضد تکثیر و تنظیم کننده ایمنی می باشد.

اثبات شده است که اینترفرون با اتصال به گیرنده های خود در سطح سلول بیان یک سری از محصولات ژنی را باعث می شود که این محصولات میانجی های اعمال بیولوژیک اینترفرون-بتا هستند.

مکانیسم عمل آن در بیماری مولتیپل اسکلروزیس کاملاً مشخص نیست.

فارماکودینامیک

اینترفرون بتا-1α، باعث افزایش بیان پروتئین MHC I شده و از این طریق باعث افزایش بیان مشتقات پپتیدی نسبت به آنتی ژن های ویروسی می شود. در نهایت این مشتقات پپتیدی فعالیت لنفوسیت های T CD8  مثبت را ارتقا می دهد در نتیجه لنفوسیت های سایتوتوکسیک را به هدف بهتری برای ماکروفاژها تبدیل کرده و مرگ آن ها را پی ریزی می کند.

اینترفرون بتا-1β همچنین سنتز واسطه های ضد ویروس چند منظوره شامل ۲-۵ اولیگوآدنیلات سنتتاز، بتا ۲- میکروگلوبولین، نئوپترین و پروتئین کیناز R را القاء می کند.

فارماکوکینتیک

زمان رسیدن به حداکثر غلظت خونی اینترفرون، از ۳ تا ۱۵ ساعت (برای آوونکس) تا ۱۶ ساعت (برای ربیف) است. حداکثر غلظت خونی آن units/mL ۵.۱ است. در حالی که نیمه عمر اینترفرون بتا-1A، تقریبا ۱۰ ساعت (برای آوونکس) و ۶۹ ساعت (برای ربیف) می باشد. هم چنین کلیرانس نهایی اینترفرون بتا-1A، تقریبا ۳۳ تا ۵۵ لیتر در ساعت است.

عوارض جانبی اینترفرون بتا-1A

• عوارض شایع (بیش از ۱۰ درصد موارد)
• سیستم اعصاب مرکزی: سردرد، خستگی، افسردگی، درد، لرز، سرگیجه
• هماتولوژی و انکولوژی: لکوپنی
• کبدی: افزایش سطح سرمی آلانین آمینوترانسفراز، افزایش سطح سرمی آسپارتات آمینوترانسفراز
• موضعی: واکنش محل تزریق
• عصبی، عضلانی و اسکلتی: درد عضلانی، کمردرد، ضعف، درد اسکلتی، لرز
• متفرقه: تب

• عوارض نسبتا شایع (%۱۰-۱):
• سیستم اعصاب مرکزی: تشدید میگرن، افسردگی
• پوستی: راش اریتماتوز، راش ماکولوپاپولار، ریزش مو، افزایش تعریق، کهیر
• غدد درون ریز و متابولیسم: بیماری تیروئید
• هماتولوژی و انکولوژی: ترومبوسیتوپنی، آنمی
• کبدی: افزایش بیلی روبین خون
• موضعی: درد محل تزریق، کبودی محل تزریق، التهاب محل تزریق، نکروز بافتی محل تزریق
• عصبی، عضلانی و اسکلتی: درد مفاصل

تداخلات دارویی اینترفرون بتا-1α

این دارو با ترکیبات مختلف می تواند تداخل داشته باشد که مهمترین آن ها عبارتند از:

• اینفلیکسی ماب
• تراستوزوماب
• ریتوکسی ماب
• ستوکسی ماب
• آتوواکون/پروگوانیل
• رمدسیویر
• …

❗ هشدارها

• آزمایشات کامل خونی، شمارش افتراقی گلبول های سفید، شمارش پلاکت ها، بیوشیمیایی خون از جمله آزمون فعالیت کبد بعد از ۶،۳،۱ ماه پس از شروع درمان و بصورت دوره ای بعد از آن توصیه می شود.
• دربیمارانی که سابقه اختلالات تیروئیدی دارند هر ۶ ماه آزمایش تیروئید توصیه می شود.
• به دلیل احتمال افزایش افسردگی و خودکشی، در بیماران مبتلا به افسردگی باید با احتیاط مصرف شود. اگر در بیماری افسردگی بیشتر شد، باید به قطع درمان توجه داشت.

نکات قابل توصیه

• برای آوونکس

1. دارویاینترفرون بتا-1α فقط به صورت عضلانی تجویز می شود. نباید بصورت زیرپوستی، داخل پوستی یا وریدی استفاده شود.
2. محل تزریق به صورت چرخشی تغییر داده شود (ران و بالای بازو). در محلی که پوست حساس، دارای عفونت، قرمزی، سفتی و کبودی می باشد تزریق صورت نگیرد.
3. سرنگ از قبل آماده شده با دمای اتاق همدما شود. برای این کار از منابع گرمای خارجی مانند آب گرم استفاده نکنیم.
4. برای آماده سازی پودر جهت تزریق فقط از رقیق کننده همراه دارو استفاده شود. ویال را جهت انحلال به آرامی سر و ته کنید. ویال را تکان ندهید.
5. محلول آماده تزریق باید شفاف تا کمی زرد باشد. اگر محلول کدر یا دارای ذرات ریز یا تغییر رنگ یافته بود استفاده نشود.
6. محلول آماده شده باید بلافاصله تزریق شود یا به مدت 6 ساعت در یخچال نگهداری شود.
7. ویال ها فاقد ماده نگهدارنده می باشند، مقادیر استفاده نشده دور ریخته شود و هرگز با دوز بعدی ترکیب نشود.

• برای ربیف

1. تنها به صورت زیر جلدی تجویز شود نباید بصورت عضلانی ، داخل پوستی یا وریدی استفاده شود.
2. محل تزریق را بصرت چرخشی تغییر دهید (ران و بالای بازو). در محلی که پوست حساس، دارای عفونت، قرمزی، سفتی و کبودی می باشد تزریق صورت نگیرد.
3. با دیگر محلول های دارویی مخلوط نشود.

مصرف در بارداری

این دارو جزو داروهای گروه C در بارداری است.

داروهای گروه C فقط باید با تجویز پزشک مورد مصرف قرار بگیرد. خطرات ناشی از مصرف این گروه از داروها هنوز رد نشده است و یا اینکه مطالعات انسانی انجام نشده است و پزشک زمانی که احساس کند فواید مصرف این گروه از داروها از مضرات احتمالی آن بسیار بیشتر است و مصرف آن برای بیمار ضروری است تجویز انجام می‌دهد.

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس

 نویسنده: دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی