درمان بیماری دویک بیماری نورومیلیت اپتیکا

بیماری دویک یا نورومیلیت اپتیکا

نورومیلیت اپتیکا (NMO) اختلالی در سیستم اعصاب مرکزی است که در وهله ی  اول بر روی اعصاب چشم و نخاع تأثیر می گذارد. بیماری نورومیلیت اپتیکا همچنین به عنوان اختلال گستره ی نورومیلیت بینایی یا سندرم دویک شناخته می شود. نورومیلیت اپتیکا زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن فرد در برابر سلول های خودی سیستم عصبی مرکزی (عمدتا اعصاب بینایی و نخاع اما گاهی در مغز) واکنش نشان دهد. آنتی بادی علیه کانال های آبی یا آکوپارین نقش مهم و اساسی در این بیماری ایفا می کند.

سندرم دویک می تواند پس از یک عفونت رخ داده یا به همراه بیماری خود ایمنی دیگری باشد. ولی علت نورومیلیت اپتیکا معمولاً ناشناخته است. در برخی موارد نادر نیز مایکوباکتریوم توبرکلوسیز (عامل بیماری سل ریوی) و برخی ارگانیسم های محیطی با ایجاد NMO در ارتباط هستند.

مبتلایان به سندروم نورومیلیت اپتیکا یا دویک

جناب دکتر عبدالرضا ناصرمقدسی با اشاره به سندروم نورومیلیت اپتیکا یا دویک به عنوان یکی دیگر از اختلالات سیستم ایمنی اظهار داشت:

سندروم دویک مانند MS  اختلالی در سیستم ایمنی است که برخلاف MS بیشتر تمایل به درگیری نخاع و عصب چشمی دارد. این بیماری تا چندی پیش با MS اشتباه گرفته می‌شد.

درمان بیماری نورومیلیت اپتیکا

وی افزود: قبلا بسیاری از بیماران دویک با عنوان MS‌ تحت درمان  قرار می‌گرفتند ولی اکنون با شناخت بیشتر این بیماری و معرفی آن می‌توان با آزمایشات مربوطه این بیماری را از MS‌ افتراق داد.

جناب دکتر ناصرمقدسی متخصص مغز و اعصاب تصریح کرد: معمولاً برای درمان این سندروم از داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی استفاده می‌شود.

این نورولوژیست افزود: در مراحلی که بیمار دچار حملات مربوط به اختلال دویک می‌شود می‌توان برای درمان حاد از کورتون یا پلاسمافرز استفاده کرد. در پلاسمافرز آنتی‌بادی‌های مضر از خون جدا می‌شود.

علائم بیماری دویک

پژوهشگر مرکز تحقیقات MS‌ بیمارستان سینا درباره علائم این اختلال گفت: از علائم بالینی این بیماری می‌توان به

• تاری دید یک چشمی یا دو چشمی
• ضعف اندام‌ها
• سکسکه‌ های مقاوم به درمان و تهوع و استفراغ شدید اشاره کرد.

بیماری NMO علائم و نشانه های متفاوتی دارد و فرد مبتلا به آن حداقل یک دوره التهاب عصب بینایی و نخاع را تجربه خواهد کرد.

1. علائم نوریت بینایی

• از بین رفتن موقتی بینایی که حداقل یک چشم را تحت تأثیر قرار داده و می تواند با خطر از دست دادن دائمی بینایی همراه باشد.
• تورم دیسک بینایی در شبکیه چشم
• درد چشم که به طور کلی با حرکت بدتر می شود و بعد از یک هفته شدیدتر شده و بعد از چند روز برطرف می شود.
• کاهش حساسیت به رنگ

2. علائم میلیت عرضی در نخاع

• حساسیت به دما، بی حسی، سوزن سوزن شدن انگشتان و احساس سرما یا سوزش
• اندام های ضعیف و سنگین که گاهی منجر به فلج کامل می شود.
• تغییر در الگوی دفع ادرار از جمله بی اختیاری ادرار، دشواری ادرار و تکرر ادرار
• بی اختیاری مدفوع یا یبوست

انواع نورومیلیت اپتیکا

شدت علائم و همچنین احتمال بروز عوارض و ناتوانی در انواع  مختلف NMO  متفاوت است.

دو نوع NMO وجود دارد: عودكننده و مونوفازیک

• نورومیلیت اپتیکا عود کننده

این نوع بیماری زنان را بیشتر از مردان تحت تأثیر قرار می دهد. حمله اولیه در عصب بینایی و نخاع و عود حملات در طی چند سال رخ می دهد. فرد ممکن است نتواند به طور کامل از آسیب عصبی ناشی از این حملات بهبود یابد و آسیب اغلب دائمی است.

• نورومیلیت اپتیکا تک فاز

این نوع بیماری به طور مساوی بر هر دو جنس تأثیر می گذارد. در این فرم  بیمار فقط دچار یک حمله بیماری شده و معمولی بهبودی بهتری دارند.

سندرم دویک یا NMO، ام اس نیست!

ام اس نیز می تواند باعث ایجاد التهاب در دستگاه عصبی مرکزی شده و حرکت را برای فرد دشوار سازد. در گذشته پزشکان تصور می کردند که NMO نوعی بیماری ام اس است. اکنون تحقیقات نشان می دهد که آنها از هم متفاوتند:

• ام اس معمولا آهسته تر و در مدت زمان طولانی تر اتفاق می افتد.
• آزمایش خون برای تشخیص NMO وجود دارد، اما آزمایش خونی برای تشخیص ام اس وجود ندارد.
• در ابتدای ابتلای شما به NMO ام آر آی بیمار در درصد بالایی از مبتلایان، طبیعی به نظر می رسد، اما در ام اس اینطور نیست.
• در NMO ممکن است حالت تهواع، استفراغ و سکسکه ایجاد شود. این علائم معمولا در ام اس رخ نمی دهد.

تشخیص سندرم دویک از ام. اس.

نورومیلیت اپتیکا اغلب به عنوان مولتیپل اسکلروزیس (MS) اشتباه تشخیص داده می شود. MS نیز می تواند علل و عوامل مختلفی داشته باشد (علت و عوامل خطر دویک یا همان ام اس نخاعی)، به عنوان مثال با ایجاد التهاب در دستگاه عصبی مرکزی منجر به ایجاد شرایط دشوار در حرکت بیمار شود. بعضا تصور می شود که نورومیلیت اپتیکا نوعی MS است. اما NMO یک بیماری متفاوت است:

• MS معمولا آهسته تر و به طور مزمن اتفاق می افتد.
• برخلاف نورومیلیت اپتیکا آزمایش خونی برای MS وجود ندارد.
• MRI در ابتدای بیماری نورومیلیت اپتیکا برخلاف بیماری MS می تواند کاملا طبیعی باشد.
• بیماری نورومیلیت اپتیکا می تواند با تهوع، استفراغ و سکسکه همراه باشد.
• در بیماری NMO لنفوسیت های B به وسیله ی آنتی بادی هایی که تولید می کنند به میلین حمله می کنند ولی در بیماری MS لنفوسیت های T به میلین حمله می نمایند. در NMO هدف اصلی فقط پوشش میلین نیست و این آنتی بادی ها به پروتئین های کانالی آب  “اکواپورین”  که در غشای سلولی هستند حمله می کند.

تشخیص سندرم دویک توسط متخصص مغز و اعصاب

• معاینه مغز و اعصاب

حرکت، قدرت عضلانی، هماهنگی، احساس، عملکرد حافظه و تفکر (شناختی) و بینایی باید مورد بررسی قرار بگیرد.

• MRI

با استفاده از این روش نمای دقیق مغز، اعصاب بینایی و نخاع تهیه شده و پزشک می تواند ضایعات یا نقاط آسیب دیده مغز، اعصاب بینایی یا نخاع را تشخیص دهد.

• آزمایش خون

آنالیز خون برای تعیین آنتی بادی آکوآپورین-4 (آنتی بادی نورومیلیت اپتیکا) به منظور کمک به افتراقNMO را از MS و سایر شرایط عصبی درخواست داده می شود. همچنین باآنالیز خون بیمار میتوان بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داد.

• پونکسیون کمری

در این آزمایش، پزشک یک سوزن را در قسمت پایین کمر وارد می کند تا مقدار کمی مایع نخاع خارج شود. با بررسی سطح سلول های ایمنی بدن، پروتئین ها و آنتی بادی ها در مایع استخراج شده می توان NMO را از MS متمایز کرد.

تشخیص بیماری دویک توسط جناب دکتر ناصرمقدسی

دکتر ناصرمقدسی ادامه داد: نمای MRI این بیماران با مبتلایان به MS متفاوت است. در MRI مغز آنها ضایعه‌ای دیده نمی‌شود یا ضایعه دیده شده غیرتشخیصی بوده و شباهتی به MRI بیماران MS ندارد.

همچنین در MRI نخاع این بیماران پلاک‌های طولانی دیده می‌شود که برای تشخیص بهتر از یک آزمایش آنتی‌بادی مخصوص در خون استفاده می‌شود.

در این میان نکته قابل تأمل، شناخت بیماری دویک و افتراق آن از MS است زیرا تجویز داروهای مربوط به MS مانند اینترفرون‌ها می‌تواند سبب تشدید بیماری دویک شود.

درمان بیماری دویک

علی رغم این که نورومیلیت اپتیکا قابل درمان نیست اما بهبودی طولانی مدت با مدیریت صحیح امکان پذیر می باشد. درمان بیماری دویک شامل درمان هایی برای معکوس کردن علائم اخیر و جلوگیری از حملات بعدی است.

• معکوس کردن علائم اخیر

در مرحله اولیه حمله سندرم دویک، داروی کورتیکواستروئید مانند متیل پردنیزولون به صورت داخل وریدی به مدت پنج روز به بیمار داده می شود و سپس دارو طی چند روز به آرامی کاهش می یابد.

معمولاً علاوه بر درمان با استروئید پلاسمافرزیس از دیگر درمان های این مرحله است. در این روش مقداری خون از بدن بیمار خارج می شود و سلول های خونی به طور مکانیکی از پلاسما جدا می شوند. سپس سلول های خونی با یک محلول جایگزین مخلوط شده و خون به بدن باز می گردد.

• جلوگیری از حملات آینده

معمولا به منظور جلوگیری از حملات و بازگشت NMO در آینده، دوز کمتری از کورتون را توصیه می شود.علاوه بر داروهای کورتون، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی شامل آزاتیوپرین، مایکوفنولات موفتیل یا ریتوکسیماب (ریتوکسان) برای جلوگیری از حملات NMO در آینده تجویز می شود.

• کنترل علائم همراه

داروی ضد تشنج کاربامازپین ممکن است برای درد، مشکلات ادراری، اسپاسم عضلات و سفتی تجویز شود. کاربامازپین غالباً در افرادی که بیماری های دیگری از تخریب میلین دارند نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

• توانبخشی

در صورت دائمی بودن آسیب و وجود معلولیت در فرد مبتلا به NMO درخواست فیزیوتراپی، توانبخشی، تحرک و وسایل کمک بینایی جهت بهبود عملکرد بیمار و کاهش ناراحتی داده می شود.

پاسخ به برخی سوالات رایج بیماری دویک

• سن ابتلا به سندروم دویک

وی با بیان سن ابتلا به سندروم دویک گفت: معمولاً سن ابتلا مانند MS است و جوان‌‌ها را درگیر می‌کند، همچنین شیوع این سندروم در زنان بیشتر از مردان است، از طرفی این اختلال در استان‌های خوزستان و سیستان و بلوچستان شیوع بالاتری دارد لذا در مورد بیمارانی که از این مناطق مراجعه می‌کنند حتماً باید در تشخیص بیماری، اختلال دویک را مدنظر داشت.

• بارداری و بیماری دویک

پژوهشگر مرکز تحقیقات MS‌ بیمارستان سینا جناب دکتر ناصر مقدسی فرمود: در حالی که بارداری سبب خاموشی بیماری در مبتلایان به MS می‌شود، در سندروم دویک بارداری می‌تواند بیماری را تشدید کند.

• رابطه استرس و بیماری دویک

دکتر ناصرمقدسی متخصص مغز و اعصاب فرمودند: استرس و گرما موجب تشدید این بیماری می‌شود لذا توصیه می‌شود مبتلایان از قرارگرفتن در محیط‌ های گرم مانند دوش آب گرم، سونا و جکوزی بپرهیزند.

وی خاطر نشان کرد: هنوز درمانی قطعی برای این بیماری پیدا نشده است اما احتمال دارد در سال‌های آتی درمان قطعی بیماری دویک پیدا شود. اکنون دارویی به نام اکولیزوماب  برای درمان این بیماری به کار رفته است که نتایج چشمگیری داشته است.

📝 نویسنده: دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی