فرصت رشد علمی انسان

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی-این نوشته در روزنامه شرق به چاپ رسیده است

بیشک همانطور که بارها گفته شده مهم ترین اتفاق سال گذشته همه گیری کرونا بود. همه گیری ای که میلیون ها نفر در سرتاسر جهان را مبتلا و بخش قابل توجه ای را به کام مرگ کشاند. ویروسی که بار دیگر ناتوانی انسان در برابر طبیعت را به رخ او کشاند و گوشزد کرد که حتی در قرن بیست و یکم نیز باز این طبیعت است که می تواند برنده نهایی باشد.

جالب است که ویروس ها بارها در همین قرن نیز به ما حمله ور شده بودند اما شاید این غرور انسانی بود که مانع توجه جدی به آنها می گشت. ویروس مسبب بیماری ایدز مدتهاست که انسان را به زانو در آورده و باعث مرگ بسیاری در جهان شده است. در همین چند سال اخیر نیز با ویروسهایی همچون سارس و مرس روبرو بودیم و هنوز که هنوز است کابوس ابولا به پایان نرسیده است. وقتی همه ی اینها کنار هم قرار می گیرد پدیده ای با نام همه گیری کوید-19 چندان پدیده ی عجیبی نخواهد بود. اما علی رغم همه ی این هشدارها انسان در برابر کوید-19 غافلگیر شد.

نتنها آسیب جسمانی زیادی را متحمل شد بلکه روابط اجتماعی نیز تغییر کرد و شرایط اقتصادی اکثر کشورها به هم خورد. با این حال شاید این خصلت انسانی باشد که می تواند تهدید را به فرصت بدل کند.

سال گذشته شاهد اتفاقات مهمی در عرصه علم بودیم که شاید پرشکوه ترین آنها نشستن مریخ نورد استقامت بر سطح مریخ بود. اینکه بشر با موفقیت این مریخ نورد پیشرفته را بر سطح مریخ بنشاند و آن را بطور زنده پخش کند حاکی از موفقیت بسیار بزرگی برای او بود. اما حتی این کار پرشکوه را نمی توان مهم ترین دستاورد علمی انسان در قرن گذشته دانست. وقتی کرونا این گونه همه چیز را در می نوردد پس مهم ترین حوزه ی دستاورد بشری نیز باید در رویارویی با آن اتفاق بیفتد. اما این رویارویی شکلی عجیب داشت و بجای اینکه با یک دارو و یا یک یافته خاص شناخته شود خود را با شبکه ای پیچیده از اقداماتی نشان می داد که در کنار هم دستاورد بزرگی را به نمایش گذاشت .

اینکه دستاورد بشری در مقابله با یک پاندمی مرگ بار،  بجای یک دارو  به شبکه ای از روابط بدل گردد دستاورد بسیار بزرگی ست که نیازمند تحلیل های گسترده برای درک بهتر آن می باشد. البته این پاسخ شبکه ای به پاندمی کوید-19 خود حاصل رشد روزافزون علم بود. رشدی که همسو با گسترش پاندمی گسترش یافت و ابعاد جدیدی نیز به خود گرفت. وقتی پاندمی شروع شد دانشمندان در جهات مختلف به رویارویی با آن پرداختند. طبیعی است که اولین مواجهه در بیمارستان ها اتفاق افتاد. زمانی که هیچ داروی موثری بر علیه این پاندمی وجود نداشت و همه بشدت از آن می ترسیدند، پزشکان از هر راهی که به ذهنشان می رسید برای درمان این پاندمی سود جستند. انبوهی از داروها استفاده شد. مطالعات متعددی انجام شد. و قدم به قدم بر دانش ما برای درمان کوید-19 افزوده شد.

از سوی دیگر دانشمندان بدنبال شناخت هر چه بهتر این ویروس شتافتند. از کجا آمده بود؟ چه ساختاری داشت؟ جزء کدام دسته بود؟ چه مشابهت ها و تفاوتهایی با سایر سوش های ویروسی داشت؟ از چه راهی منتقل می شد؟ چگونه می شد جلوی انتقالش را گرفت؟ اینها همه سوالات بسیار مهمی بود که حیات انسانها به پاسخ آنها بستگی داشت.اما مهم ترین تلاش در حوزه ی تولید واکسن صورت گرفت. تلاشی که به انقلابی بزرگ در صنعت واکسن سازی منجر شد. شرکت های بزرگ داروسازی از روشهای جدید و انقلابی برای ساخت واکسن علیه کرونا استفاده کردند. پیش بینی می شود راهی که این دانشمندان رفتند به بشریت در رویارویی به بیماری هایی همانند سرطان نیز یاری برساند. آنها بجای استفاده از روشهای مرسوم، اینبار سراغ محتوای ژنتیکی ویروس رفته و از آن برای ایجاد واکسن جدید سود بردند.  این واکسن با وارد کردن آر. ان. ای که محتوای ژنتیکی ویروس کرونا را شامل می شود سعی می نماید سیستم ایمنی را بفریبد.

این آر. ان. ای پس از ورود به بدن وارد سلولهای انسانی گشته و بدنبال آن سبب ظاهر شدن یکسری از نشانگرهای خاص  روی سطح سلولی می گردد. این نشانگرها در واقع همان نشانگرهای ویروس کرونا هستند. لذا سیستم ایمنی به فکر اینکه این نشانگرها بیگانه می باشند بر علیه آن واکنش نشان داده و این گونه خود را  جهت مقابله با ویروس کرونا در صورت ورود حقیقی آن به بدن آماده می سازد. شاید تفکر اصلی حاکم بر این ویروس هم همان آماده سازی سیستم ایمنی با فریب آن باشد اما دانشمندان از روشی بسیار جدید و پیشروانه برای ساخت آن بهره بردند که می تواند علاوه بر اینکه به ما در مقابله با ویروس کرونا یاری برساند، ما را برای مقابله با سایر حمله های ویروسی محتمل در آینده نیز مجهز نماید.

همین تکنولوژی در این روزها که با جهش جدید ویروس نیز مواجه هستیم این نوید را به ما می دهد که بتوانیم حتی سریعا بر علیه جهش های جدید هم مجهز شویم.

در کنار تولید واکسن، مقوله مهم بعدی اهتمام اکثر کشورها در واکسیناسیون وسیع و گسترده بود. واکسیناسیون سبب می شود که زنجیره انتقال این بیماری شکسته شود. انتقال ویروس از یک فرد به فرد دیگر صورت می گیرد و وقتی ما بتوانیم هر چه بیشتر افراد یک جامعه را واکسینه کنیم عملا با قدرت بیشتری از این زنجیره انتقال جلوگیری نموده ایم. از سوی دیگر هر چقدر که واکسیناسیون را زودتر شروع کنیم می توانیم از ابتلای افراد و مرگ و میر ناشی از آن بمیزان بیشتری جلوگیری نماییم. این کاری است که کشورهای مختلف در حال انجام آن هستند و امیدواریم که سرعت انجام آن در کشور ما نیز تسریع گردد. البته باید به همه ی این تلاشهای پزشکی انبوه کارهای فلسفی و اجتماعی و حتی هنری را نیز افزود.

کوید-19

کوید-19 سرچشمه نگرش از زاویه های مختلف به یک بیماری شد. موضوعی که در چنین سطح و با ابعادی این چنینی اصلا سابقه نداشت. پاسخ انسان به پاندمی کوید-19  به یک شبکه پویا و پیچیده شباهت دارد که هر لحظه نیز پیچیده تر از قبل می گردد. شاید بشر هیچ گاه این گونه به یک پدیده پاسخ نداده، آن را بررسی نکرده و عملا از یک تهدید فرصتی برای پیشرفت نساخته است. این بزرگترین دستاورد انسان در قرن گذشته بود. دستاوردی که هنوز برای درک آن زود بوده و نیازمند نوشتن مقالات و کتابهای متعدد است.

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس