دغدغه‌های طبیبانه: هوش مصنوعی و سلامت سیاسی

عبدالرضا ناصرمقدسی

چاپ شده در روزنامه شرق.

برگزاری اولین جلسه سازمان ملل در مورد هوش مصنوعی نشان از اهمیت بالای موضوع دارد. هوش مصنوعی همان‌طورکه راه‌های جدیدی را در برابر انسان گشوده و به او در تحلیل داده‌ها و ارائه الگوهای جدید به میزان شگفت‌انگیزی یاری رسانده اما درعین‌حال باعث نگرانی بسیاری هم شده است.

این نگرانی‌ها در نحوه استفاده از هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی در حال حاضر آگاه و هوشیار نیست. اگر انسان بتواند روزی هوش مصنوعی آگاه بسازد سطح دغدغه‌های او نیز بسیار تغییر خواهد کرد. در آن‌صورت باید با موجودی آگاه با توانایی‌های بسیار روبه‌رو باشیم که از انسان بسیار قدرتمندتر بوده و حتی می‌تواند گونه انسانی را تهدید کند.

اینها همه مباحثی است که در جنبه‌های اخلاقی مربوط به هوش مصنوعی مطرح است. البته گونه انسان در طول تاریخ نشان داده که گوشش به این حرف‌ها بدهکار نیست و همین‌طور در زمینه کشف جهان و اختراع فناوری‌های جدید و تغییر محیط خود پیش می‌رود. ما هنوز به آن سطح نرسیده‌ایم که بتوانیم هوش مصنوعی آگاه تولید کنیم و معلوم هم نیست که آیا بشر بتواند به چنین سطحی برسد یا نه. چگونگی ایجاد هوش مصنوعی آگاه و اینکه اصلا قابل حصول باشد یا خیر، مبحثی بسیار داغ و مهم است. اینکه آیا سیستمی به جز مغز می‌تواند به آگاهی برسد یا نه، موافقان و مخالفان زیادی دارد. باید منتظر ماند و دید که تغییرات و اتفاقات آینده چگونه خواهد شد. اما اگر هوش مصنوعی آگاه نیست چرا شکل کنونی آن تا به این حد موجب نگرانی شده است؟ برای درک این موضوع باید به قابلیت‌های هوش مصنوعی نگاه کرد. هوش مصنوعی می‌تواند حجم بالایی از اطلاعات را سریع آنالیز کند و نتایج را در اختیار ما بگذارد. می‌دانیم که دنیای جدید دنیای داده است. با داده‌ها نه‌تنها می‌توانیم رفتارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آد‌م‌ها را مشخص کنیم بلکه می‌فهمیم که چگونه بر آنها نظارت کرده و حتی سعی در تغییر این رفتارها کنیم. ازاین‌رو به نظر می‌رسد بیش از آنکه نگران خودِ هوش مصنوعی باشیم باید نگران انسان‌ها باشیم. انسانی که در طول تاریخ نشان داده هر کاری از او بر می‌آید و چنان قدرتی در تخریب، نابودی و به بهره کشیدن دیگران دارد که هیچ چیز در این راه برایش مهم نیست. پس این انسانِ بهره‌کش که می‌خواهد همه را زیر سلطه خود درآورد معلوم است که از هر ابزاری برای کنترل و سلطه‌گری بیشتر استفاده می‌کند.

هوش مصنوعی نیز یکی از این قابلیت‌هاست و اتفاقا بیشترین قابلیت را در این زمینه دارد. بی‌شک این تکنولوژی‌های جدید مورد توجه گروه‌ها و حکومت‌هایی قرار خواهد گرفت که به دنبال کنترل هر چه بیشتر مردمان هستند. اما همان‌طورکه گفته شد نمی‌توان جلوی علم و فناوری را گرفت. تاریخ نشان داده که علم و فناوری اجتناب‌ناپذیر بوده و کسانی هم که در برابرش ایستاده‌اند محکوم به شکست هستند. پس باید اخلاق سیاسی را عوض کرد.

درست است که اخلاق نقشی در کنش‌ها و روابط سیاسی ندارد و آنچه حرف اول و آخر را می‌زند منافع است اما به نظر می‌رسد اگر نوع بشر می‌خواهد به بقای خود ادامه دهد چاره‌ای جز اینکه نوعی اخلاقی سیاسی را در روابط و کنش‌های خود لحاظ کند وجود نخواهد داشت.

متأسفانه کشورهای قدرتمند که در عرصه بین‌المللی تأثیرگذارند، نه تنها اخلاق سیاسی ندارند بلکه به بداخلاقی سیاسی هم مشهورند. همین اکنون می‌بینیم که روسیه با تهاجم به اوکراین چه فاجعه انسانی را به وجود آورده است.

معلوم است چنین کشورهایی از هوش مصنوعی برای بداخلاقی‌های خود نهایت استفاده را خواهند برد. اما این راه بشر نیست. بشر اگر نخواهد به جنبه‌های اخلاقی توجه کند سقوطی بزرگ در انتظارش خواهد بود.

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس