دغدغه‌های طبیبانه: حفظ ارزش‌های انسانی با کمک فضای مجازی

عبدالرضا ناصر مقدسی

یکی از مواردی که شاید ذهن همه ما را به خود مشغول کرده باشد، این است که چگونه زندگی بهتری داشته باشیم؟ به این معنا که هر جا زندگی می‌کنیم، صاحب رفاه و آزادی باشیم. دموکراسی حاکم باشد و ما بتوانیم در سایه جامعه آزاد و دموکراتیک به رؤیاها و آرزوهای خود برسیم. در نظر اول چنین چیزهایی ساده و مورد توافق همه به نظر می‌رسند اما همین که به اطراف خود نگاه کنیم متوجه می‌شویم که این‌گونه نیست و انگار انسان‌های زیادی هستند که به دنبال محدودکردن و از بین بردن حقوق دیگران بوده و اعتقادی به ارزش‌های دموکراتیک و انسانی ندارند. گاه هم موضوع بسیار جدی می‌شود: می‌توانیم دولت‌های بداخلاقی ‌مانند چین و کره شمالی و روسیه را نام ببریم که چگونه به ارزش‌های ضد انسانی خود می‌نازند و عملا آزادی و دموکراسی را که جزئی از روح انسانی است تحقیر می‌کنند.

همین دولت‌های بداخلاق سبب تغییر در روابط قدرت در سطح جهان شده و با توجه به قدرت‌های اقتصادی و نظامی خود، عملا برهم‌زننده شرایط جهانی می‌شوند. گاه به نظر می‌رسد که نمی‌توان با این قدرت‌های بزرگ کاری کرد و باید حضور آنها را پذیرفت. سایر کشورهایی که در جهت دموکراسی گام برمی‌دارند و این ارزش‌ها برای آنها مهم است نیز هیچ‌گاه از سر دشمنی با چنین قدرت‌هایی برنیامده و عملا به دنبال حفظ توازن با کسب حداکثری منافع خود هستند. در این صورت به نظر می‌رسد که در بر همان پاشنه قدیمی خود خواهد چرخید و امیدی به تغییر نخواهیم داشت.

این کشورها و افراد کوچک‌تر هستند که قربانی می‌شوند. همیشه افراد و قدرت‌هایی هستند که از جنبه‌های تاریک انسانی حمایت کرده و مروج اندیشه‌های ضد آزادی باشند. البته این از طبیعت انسانی نیز نشئت می‌گیرد؛ زیرا انسان موجودی یکسره خوب و درست نبوده و در وجود همه ما شایست و ناشایست توأمان در حال زندگی بوده و جزئی از وجود ما را تشکیل می‌دهند. ما خود باید به رشد ارزش‌های انسانی همچون ضرورت آزادی، حقوق بشر و دموکراسی کمک کنیم. به نظر می‌رسد این ارزش‌ها بیشتر از آنکه ریشه در بیولوژی ما داشته باشند بر آموزش و تربیت متکی هستند.

اما وقتی بخشی از جهان که قدرتمند نیز هست این‌گونه نمی‌اندیشد، چه کاری از دست ما بر آمده و چگونه می‌توانیم جامعه خود را تغییر دهیم؟ شاید جواب در دهکده کوچک جهانی باشد. جهان به سرعت تغییر یافته است. حضور فضای مجازی، اینترنت و تمام اشکال جدید ارتباطات سبب درهم‌تنیدگی انسان‌ها و جوامع شده و عملا روند توزیع اطلاعات قابل مقایسه با سالیان گذشته نیست. اطلاعات نقشی فراتر از دولت‌ها و قدرت‌ها بازی می‌کنند و به عنوان یک بازیگر بسیار مهم در عرصه جهانی مطرح هستند.

برای همین است که قدرت‌های بداخلاقی که ذکر کردیم همواره به دنبال محدودکردن اطلاعات و روند آن از‌جمله محدودیت برای اینترنت و فضای مجازی هستند؛ زیرا به قدرت برهم‌زننده آن پی برده‌اند. و آنچه در اینجا می‌خواهم ذکر کنم ترکیب دنیای واقعی و دنیای مجازی برای بهبود شرایط و حفظ و اشاعه ارزش‌های انسانی است. اما چگونه ارتباطات مدرن و بر پایه تکنولوژی می‌توانند به ترویج مفاهیم انسانی یاری رسانند؟ برای این کار باید این مفاهیم در دنیای واقعی نیز رشد یابند. یعنی ما باید پاسدار این ارزش‌ها در دنیای واقعی بوده تا بتوانیم به ترویج آن یاری برسانیم. به عبارت دیگر در این نبرد قدرت باید به رشد این ارزش‌ها کمک کرد. نمونه آن همان چیزی است که امروزه در هند در حال اتفاق‌افتادن است. شاید برای کسی چون من که در این گوشه جهان زندگی می‌کند چندان انتخابات هند مهم نبوده و آن را موضوعی داخلی برای آن کشور محسوب کنم.

تا حدی هم درست است، به‌خصوص اگر بخواهیم بر اساس روابط شناخته‌شده بین‌الملل عمل کنیم. اما اگر حزب تندرو بهاراتیا جاناتا یا همان بی‌جی‌پی چنان‌که نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند پیروز این انتخابات شود، بر اساس آنچه گفته شد، چه اتفاقی برای ارزش‌های انسانی در سطح جهانی خواهد افتاد؟ ما به کانون‌هایی نیاز داریم که مروج این ارزش‌ها باشند. دموکراسی هند با تسامحی که در آن جاری بوده است، در دنیای پیچیده امروز می‌تواند یکی از این کانون‌ها باشد. منبعی برای نشان‌دادن آنکه تسامح و تساهل تا چه میزانی می‌تواند به رشد انسان‌ها کمک کند. نمونه‌ای زنده که می‌تواند توسط فضای مجازی و قدرت سیال اطلاعات در همه جا ذکر شده و به عنوان نوعی عامل محدودکننده برای دولت‌ها و انسان‌های بداخلاق عمل کند. اگر هند آن تسامح خود را از دست دهد ما به فقر کانون‌های انسانی دچار می‌شویم و این فقر بسیار خطرناک بوده و عملا به ادامه روند جنگ، دشمنی و نفاق بین انسان‌ها خواهد انجامید.

شاید مهم باشد که در روش‌های خود برای ترویج آزادی و دموکراسی زیر سایه قدرت ارتباطات و جریان اطلاعات بازنگری کنیم. این بازنگری بسیار مهم است؛ زیرا به نظر می‌رسد روش‌های سنتی جواب نداده و در دنیای جدید باید از روش‌های جدید برای حفظ و اشاعه ارزش‌های مهم انسانی استفاده کنیم. برای این بازنگری هم باید حافظ این ارزش‌ها در جهان واقعی بود و هم از روش‌های مدرن و تکنولوژیک ارتباطات در اشاعه این ارزش‌ها نهایت استفاده را کرد. امیدوارم هند نیز به عنوان کانونی مهم برای تسامح و تساهل، ارزش‌های خود را در جهان واقعی حفظ کند.

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس

 نویسنده: دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی