مولتیپل اسکلروزیس (MS)

ام اس یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی پاسخ غیر متعارفی به سیستم عصبی مرکز (شامل مغز، نخاع و اعصاب بینایی) می دهد.

سیستم ایمنی بدن به طور معمول عوامل خارجی همانند باکتری ها و ویروس ها را مورد هدف قرار می دهد ولی در بیماری های خود ایمنی، به اشتباه بافت های نرمال از بین می روند. در بیماری ام اس نیز سیستم ایمنی به میلین (غلاف چربی اطراف سلول های عصبی) حمله می کند. زمانی که پوشش میلین یا بافت های عصبی آسیب می بینند، ارسال پیام های عصبی مختل می شود که عوارض مختلفی دارد. شایع ترین علائم بیماری عبارتند از:

• خستگی شدید
• تاری دید و دوبینی
• ضعف عضلانی و از دست دادن کنترل عضلات
• عدم تعادل
• بی حسی
• درد چشم
• خواب رفتن مداوم دست و پاست

در صورت پیشرفت بیماری و عدم درمان مناسب، علائمی مانند اختلال در کنترل ادرار، گرفتگی عضلات (اسپاسم)، مشکلات جنسی، اختلال در بلع غذا، اختلال در صحبت کردن و مشکلات حافظه و شناختی نیز مشاهده می شود. لذا به بیماران توصیه اکید برای پیگیری درمان می گردد.

اختلال حافظه در ام اس

همانطور که گفته شد بیماری ام اس می‌تواند با علائم شناختی همراه باشد که از جمله‌ی آنها می‌توان به تحلیل یا اختلال در حافظه اشاره کرد. اگرچه این علائم ممکن است در هر زمانی از ابتلا به بیماری، حتی مراحل اولیه‌ی آن، بروز کنند، گفته می‌شود که تقریباً نیمی از مبتلایان به ام اس در طول زمان با مشکلات حافظه رو به رو می‌شوند. این مشکلات شامل ناتوانی در تمرکز، کندشدن فرایند فکری، یا گنگ‌شدن حافظه است.

این مشکلات اغلب بسیار خفیف و قابل کنترل هستند و اختلالی در زندگی فرد ایجاد نمی‌کنند. در حدود ۵ تا ۱۰ درصد از مبتلایان ممکن است اختلالات به مشکلات شدید فکری منجر شوند.

پاسخ به برخی سوالات متداول

تأثیر ام اس بر حافظه چگونه رخ می‌دهد؟

هنگامی که میلین و اعصاب سیستم عصبی مرکز آسیب می‌بینند ضایعات ایجاد شده حرکت سیگنال‌های عصبی را مختل می کنند و این اختلال می‌تواند به علائم جسمی و شناختی منجر شود. اگر ضایعات در بخشی از مغز که به حافظه مربوط است به ‌وجود بیایند، ممکن است بیمار به اختلال حافظه دچار شود.

علاوه بر این بیماری ام اس می‌تواند از جنبه‌های مختلف، وضعیت جسمی و ذهنی فرد و همچنین سبک زندگی وی را تغییر دهد. خود این تغییرات هم به‌صورت غیرمستقیم بر حافظه اثر می‌گذارند. برای مثال:

• خستگی ناشی از ام اس که پس از انجام وظایفِ نیازمند تمرکز رخ می‌دهند.
• خستگی ناشی از اختلال خواب که در بیماران مبتلا به ام اس شایع است.
• اضطراب و افسردگی
• داروهایی که برای تسکین درد یا درمان نشانه‌ها و علائم ام اس مصرف می‌شود.

تأثیر ام اس بر حافظه معمولاً به حافظه‌ی کوتاه‌مدت مربوط می‌شود. اگرچه ممکن است وضعیت بیمار در طول زمان بدتر شود، با این حال فراموشی کامل به‌ندرت دیده شده است. گاهی این اختلالات آن قدر ظریف هستند که ممکن است فردی از افراد خانواده زودتر از بیمار متوجه آنها شود.

برخی پژوهش‌ها نشان‌ داده‌اند که تأثیر ام اس بر حافظه به اطلاعات جدیدی که فرد می‌آموزد مربوط است و ام­اس باعث نمی‌شود که خاطرات یا اطلاعات قبلی از انبار حافظه حذف شوند. نکته‌ی دیگری که باید به آن توجه کرد این است که اختلالات حافظه یا «فراموشکاری» یکی از علائم بالارفتن سن است و حتی ممکن است در بیمار مبتلا به ام اس هم به دلیل تأثیر ام اس بر حافظه نباشد.

نشانه‌ های اختلال در حافظه کدامند؟

در صورتی که فرد دچار اختلال حافظه شده باشد، ممکن است علائم زیر را تجربه کند:

• دشواری در یادآوری رویدادها یا گفتگوهای اخیر
• از یاد بردن اینکه کلید یا تلفن یا کیف را کجا گذاشته‌ است
• فراموش‌کردن مصرف دارو یا انجام سایر وظایف روزانه
• فراموش‌کردن مقصد هنگام رانندگی یا پیاده‌روی
• دشواری در یادآوری نام وسایل روزمره
• دشواری در یادآوری کلمات
• دشواری در تصمیم‌گیری یا ضعف در قضاوت
• دشواری در برنامه‌ریزی و تعیین اولویت‌ها
• دشواری در تمرکز، به‌خصوص در انجام همزمان دو کار
• دشواری در همراه‌شدن و ادامه‌دادن به گفتگو
• دشواری در یادآوری چیزی که به تازگی آموخته‌ است
• ضعف عملکرد در امور درسی یا شغلی
• کندشدن سرعت فرایندهای ذهنی
• گم‌کردن مکرر یا قراردادن مکرر وسایل در جای اشتباه

مصرف دارو چگونه می‌تواند تأثیر ام اس بر حافظه را بهبود دهد؟

هدف بسیاری از داروهایی که برای مبتلایان به ام اس تجویز می‌شود جلوگیری از رشد ضایعات مغزی است. کم‌شدن رشد ضایعات هم به کاهش اختلال حافظه یا به تأخیر انداختن آن کمک می‌کند. همچنین مطالعات برای یافتن داروهایی که بتوانند مستقیم بر نشانه‌های بیماری (مانند اختلال حافظه) اثر بگذارند ادامه دارد. لذا شاید بتوان گفت که یکی از مهم ترین راه ها برای جلوگیری از اختلال حافظه مصرف داروهای ام اس است.

چگونه می‌توان اختلالات حافظه را مدیریت کرد؟

در صورتی که احساس می‌کنید با اختلال حافظه مواجه شده‌اید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. پزشک با استفاده از آزمایش‌ها و سئوالات مختلف علت مشکل را خواهد یافت. از جمله توصیه‌های پزشکان برای کاهش تأثیر ام اس بر حافظه عبارت‌اند از:

1. تمرین حافظه و سایر استراتژی‌های بازپروری شناختی
2. تغییر برنامه‌ی خواب، برنامه‌ی ورزش، یا سایر عادت‌های زندگی
3. مصرف منظم داروها
4. تغییر برنامه‌ی درمانی

شما همچنین می‌توانید از ابزارها و تکنیک‌هایی مانند موارد زیر برای رفع مشکلات حافظه‌ی خود استفاده کنید:

• استفاده از تقویم برای به‌خاطر سپردن قرارهای مهم
• استفاده از زنگ هشدار تلفن همراه یا کاغذهای یادداشت
• به‌همراه داشتن دفترچه یادداشت یا استفاده از اپلیکیشن‌های تلفن همراه برای نوشتن چیزهایی که لازم است به‌یاد داشته باشید
• تعیین نقاط مشخص و اختصاصی برای وسایلی که به‌طور روزمره با آنها سر و کار دارید (مثل کلید یا عینک)
• داشتن برنامه‌ی روتین روزانه، حتی برای غذا خوردن
• تهیه فهرستی از کارهایی که باید انجام بدهید و جاهایی که باید بروید
• صحبت درباره‌ی برنامه‌ها و قرارهای ملاقات با دیگران تا بتوانند به شما یادآوری کنند
• مرتب نگه‌داشتن خانه یا محیطی که در آن کار می‌کنید
• اجتناب از استفاده‌ی بیش از اندازه از وسایل الکترونیک
• اجتناب از انجام چند کار همزمان
• کاهش استرس‌هایی که در خانه یا محل کار با آن مواجه هستید با کمک تکنیک‌هایی مثل مدیتیشن، عبادت، یوگا، یا آوردن حیوان خانگی
• حذف چیزهایی که باعث حواس‌پرتی می‌شوند
• خواب کافی
• تعیین زمان‌های استراحت حین انجام کار
• تمرین دادن ذهن با فعالیت‌های مختلفی چون خواندن، جدول حل کردن، حل فرمول‌های ریاضی در ذهن یا
• استفاده از اپلیکشن‌ها و بازی‌های کامپیوتری که به همین منظور طراحی شده‌اند
• ترکیب کردن روش‌های یادگیری مختلف
• انجام کارها به محض یادآوری آنها

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی متخصص مغز و اعصاب و درمان بیماری ام اس (MS) در بیمارستان سینا مرکز تحقیقات ام اس

 نویسنده: دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی