اسب بالدار مقدس

عبدالرضا ناصرمقدسی

اگر به متون زرتشتی همچون یشت ها مراجعه کنیم متوجه می شویم که اسب از حرمت و قداست بسیاری در میان هندواروپائیان برخوردار بوده است. اگر چه شواهدی مبتنی بر پرورش و رام کردن اسب در مناطق دیگر جهان وجود دارد اما نظر کلی بر آن است که این هندواروپائیان بودند که برای اولین بار اسب را رام کردند و پس از آن است که هم واژه اسب و هم پرورش آن در سرتاسر دنیای قدیم گسترش یافت. اما وقتی در موزه ی ارومیه به طرحی از اسب بالدار برخوردم برایم این سوال پیش آمد که چرا پیش از این طرحی از اسب بالدار را در تمدن های ایران باستان ندیده بودم. کمی جستجو البته حاکی ا زطرح های اسب های بالدار در دوران ساسانیان بود.

اما برای من دوران ساسانیان بسیار متاخر از آن است که بازتابی از ریشه های اساطیری ایران باشد. بسخن دیگر همواره دوست داشته ام که در تاریخ بسیار عقب تر برگردم و ریشه های عمیق تر اساطیر ایران را پیدا کنم. این سوال برایم مطرح بود که در نمایشگاه هنر ترکیبی هخامنشیان یعنی تخت جمشید چرا با آن همه موجودات ترکیبی و بالدار نشانی از اسب بالدار نیست و اتفاقا این گاو بالدار است که بسیار می درخشد و تمام تخت جمشید را پر کرده است. البته جوابش هم شاید به اهمیت گاو بالدار به نام لاماسو در فرهنگ بین النهرین بوده که هنر و هخامنشی نیز بسیار از آن وام گرفته است و بعنوان خدای محافظ در دروازه ملل تخت جمشید دیده می شوند.

 جالب اینجاست که اسب در اساطیر ایرانی بسیار مهم بوده و شاید مهم ترین بازتاب آن داستان اپوش و تیشتر در تیریشت باشد و اینکه تیشتر بشکل اسپی سپید چگونه اپوش دیو خشکسالی را که بصورت اسپی تیره تصویر می شود به عقب می راند تا باران ببارد. در این نبرد فضایی باید این اسب های مینوی بالدار باشند اما توصیفی از بالدار بودن آنها در تیریشت نیست. وقتی به جستجوهای خود ادامه دادم به داستان پگاسوس در یونان باستان رسیدم. اسب بالداری که حاصل نزدیکی پوزئیدون و مدوسا بود و زمانی که پرسئوس سر مدوسا را برید مدوسا به پگاسوس آبستن بود و این اسب بالدار جاودانی از گردن مدوسا متولد شد.

اما هر چه گشتم داستانی مربوط به اسب بالدار در فلات قاره ایران پیدا نکردم. مهری که در موزه ی ارومیه بود  نقشی  بسیار زیبا از اسب بالدار را بر روی خود داشت. علاوه بر آن، این مهر خصوصیاتی داشت که از داستانی مقدس در مورد این اسب سخن می گفت که بگمانم بدلایلی که عرض می کنم امکان تحلیل آن وجود دارد.