آثار باستانی و خوانشی نو از باستان جانورشناسی

عبدالرضا ناصرمقدسی

باستان جانورشناسی رشته ای جدید و در عین حال مهم است که به بررسی چگونگی زیست جانوران با توجه به یافته های آنها در سایت های باستان شناسی می پردازد. از آنجا که این یافته ها مربوط به سایتی انسانی است (یعنی سایت مزبور بعنوان سایت باستان شناسی در زمان باستان، توسط انسان بوجود آمده است) لذا می تواند به بررسی چگونگی روابط بین انسان و سایر جانوران بپردازد. با توجه به همزیستی و گاه تقابل انسان ها و جانوران نقش هر یک در تکامل دیگری بسیار مهم بوده و  لذا باستان جانورشناسی می تواند در فهم چگونگی تاریخ تکامل انسان نیز به ما یاری برساند. بازدید اخیر از موزه ایران باستان نکته ای را در این زمینه به ذهنم رساند که لازم دانستم در این یادداشت به آن بپردازم.

 یکی از آثار مربوط به تپه مارلیک رودبار   و متعلق به بیش از 3000 سال قبل  دو گاو کوهان دار مفرغی  بود  که  خیش یا گاو آهن کشاورزی  را بدنبال خود می کشیدند. این موضوع می تواند چند نکته را یادآور شود: در 3000 سال قبل گاو کوهان دار در این منطقه بوده لذا احتمال دارد که بومی این منطقه باشد و یا از  جای دیگر به شمال ایران آورده شده که در این مورد نیز توجه به تاریخچه اقوام ساکن در آن زمان می تواند سرمنشا این گاوها را هم مشخص کند.  دوما از آن در شخم زدن زمین استفاده می شده است. سوما با توجه به نمونه های دیگر  مشابه که گاو کوهان دار را نشان می دهند احتمالا این نوع از گاو، از گاوهای شایع در این منطقه بوده است.

 تصویری که انسان از حیوانات ترسیم می کند نیز می تواند شاخه ای از باستان جانورشناسی محسوب گردد. این موضوع نتنها بافت جانوری را در آن منطقه نشان می دهد بلکه تصور انسان از جانوران پیرامون خود را نیز به تصویر می کشد. این تصور جزئی از شیوه ی ارتباط انسان و جانواران و حتی مدل ذهنی انسان ها در برخورد با حیوانات بوده است.