خدایگان و بنده – مهری از دوره ایلامی

عبدالرضا ناصرمقدسی

در موزه ایران باستان تعداد قابل توجهی از مهرهای ایلامی وجود دارد. این مهرها حاوی تصاویری هستند که جز در موارد معدود بررسی نشده اند. نکته مهم اینجاست که هر کدام از آثار باستانی ما نیازمند بررسی دقیق بوده و جز با اینکار شناخت ریشه های فرهنگی مان امکان پذیر نخواهد بود‌. در مهری که اینجا بررسی می شود نقشی با خصوصیات قابل توجه کشیده شده است. این مهر استوانه ای متعلق به چغازنبیل ایلام و مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد بوده که دو عنصر اصلی تشکیل دهنده دارد: یکی که مشابه طرحی انتزاعی از انسان است و دیگری که بزرگتر بوده و بدلیل ویژگی های آن همانند نحوه ی نشستن، بزرگی آن نسبت به طرح انسان ها، و نیز شکل سر آن (دو زائده ی برجسته) احتمالا باید موجودی الهی باشد. همچنین وجود عناصر آسمانی همانند ستاره و احتمالا ماه  در بالای این نقش نیز احتمال الهی بودن این موجود را افزایش می دهد.

اما نکته مهم ارتباط تنگاتنگ بین انسان و این موجود الهی است که خود را بصورت یک شبکه متصل بهم در این مهر نشان داده است. هیچ انفکاکی بین تصاویر وجود ندارد و همه توسط شبکه ای به هم متصل شده اند. این اتصال، ارتباط تنگاتنگ خدایگان و انسان ها را به شکل جالب و مبتکرانه ای به نمایش می گذارد. آیا چنین چیزی در الهیات ایلامی نیز وجود داشته است؟